De Indonesische taal stamt af van het Maleis. Ook het Maleisisch komt voort uit het Maleis, een taal die zijn oorsprong in Indonesië vindt. Behalve in Maleisië en Indonesië zijn aanpassingen van het Maleis ook officiële talen in Brunei, Singapore en Oost-Timor.
Het oorspronkelijke Maleis ontstond in het oosten van Sumatra, waar nu de provincie Jambi is gelegen. Vanaf daar had de taal zich verspreid over het gehele Sultanaat Malakka, inclusief oostelijk Sumatra, de Riouwarchipel en een deel van het Maleisisch schiereiland. Eeuwen later, in 1824, werd het gebied in het Verdrag van Londen verdeeld tussen Nederlands-Indië en de Britse kolonie Malaya. Het Maleis werd nu dus zowel gesproken in het Nederlandse gedeelte (Sumatra en de Riouwarchipel) als in het Britse gedeelte (het huidige Maleisië en Singapore).
Vanwege handel in de gehele archipel werd het Maleis steeds meer als lingua franca gebruikt. Er ontstonden aan het Maleis verwante talen in onder andere de Molukken, Noord-Sulawesi, Jakarta en Zuid-Thailand. Vanwege de verspreiding door heel Nederlands-Indië werd het Maleis vanaf 1928 bestempeld als ‘nationale taal’ door onafhankelijkheidsstrijders, hierbij gebruikten zij het Malakka-Maleis als standaard. Bij de onafhankelijkheidsverklaring in 1945 werd deze taal de officiële taal van het nieuwe Indonesië. Vanaf dat moment werd het Bahasa Indonesia (‘Indonesische Taal’) genoemd.
In eerste instantie bestond het Maleis natuurlijk alleen in gesproken vorm. Toen er een geschreven versie werd ontwikkeld werd de spelling gebaseerd op het Nederlands. Tegelijkertijd werd op het Maleisisch schiereiland de spelling gebaseerd op het Engels. Het Indonesisch had uiteindelijk dus een heel andere spelling dan de zeer vergelijkbare versie van Malakka-Maleis in Maleisië, die nu Bahasa Malaysia genoemd wordt.
De eerste standaardisatie van het Maleis in Indonesië werd opgesteld door professor Charles van Ophuijsen in 1901. De klanken van de Maleise taal werden in principe letterlijk in het Nederlands opgeschreven. Na de onafhankelijkheid is de spelling van het Indonesisch grondig gewijzigd, om het meer overeen te laten komen met het Maleisisch. Hieronder staan voorbeelden van de veranderde spelling.
| oud | nieuw | voorbeeld oud | voorbeeld nieuw | betekenis |
| oe | u | goeroe | guru | leraar |
| tj | c | katja | kaca | raam |
| dj | j | djari | jari | vinger |
| j | y | njamoek | nyamuk | mug |
| ch | kh | achir | akhir | einde |
| -‘ | -k | bapa’ | bapak | vader |
Ook veel namen van steden veranderden door de spellingswijziging, bijvoorbeeld Jakarta (vroeger Djakarta), Bandung (Bandoeng), Yogyakarta (Jogjakarta) en Surabaya (Soerabaja). Sommige van die oude Nederlandse namen worden in het Nederlands nog gebruikt, maar voor de meeste wordt ook in het Nederlands de nieuwe Indonesische spelling gebruikt. Persoonsnamen veranderden soms wel, soms niet. Zo heeft de huidige president Yudhoyono een naam in de nieuwe spelling, terwijl oud-presidenten Soekarno en Soeharto hun naam altijd in de Nederlandse spelling bleven schrijven.
Het Indonesisch is in de loop der tijd gaan afwijken van het Malakka-Maleis doordat er leenwoorden uit het Nederlands en uit Indonesië’s vele regionale talen, vooral Javaans, werden overgenomen. Tegenwoordig worden er ook veel Engelse woorden gebruikt. Bahasa gaul (straattaal) wordt veel gebruikt en wijkt vaak erg af van de standaardtaal. Combinaties van woorden en afkortingen leiden zo tot nieuwe woorden, zoals hape (mobiele telefoon, van hand phone via h.p.) en makasih (dankjewel, van terima kasih). Ook regionale talen, en vooral de Betawi-taal (de oorspronkelijke taal van Jakarta) beïnvloeden de straattaal. Door de verspreiding via televisie zijn Betawi woorden zoals gue (‘ik’, standaard Indonesisch saya of aku) en lo (‘jij’, standaard Indonesisch anda of kamu) in het hele land bekend. De grote variatie aan woorden maakt het soms moeilijk om Indonesisch te leren, omdat vaak dus andere woorden gebruikt worden dan in het woordenboek staan. Nog één voorbeeld: het woord bugil betekent eigenlijk ‘naakt’, maar wordt ook gebruikt als afkorting van bule gila, ‘gekke westerling’ of ‘vreemde buitenlander’.
In de Archipel 
Voor zo ver ik weet is Maleis* geen Bahasa Melayu ( Yang Baik dan Benar ).
Dat de Bahasa Melayu van de Maleisiers en de Bahasa Melayu van de Indonesiers ( uit Sumatra) dezelfde oorsprong hebben (serumpun) kwam omdat de stamvader of de oprichter van Tumasik( Singapura) en de Sultanaten een uitgeweken Prins uit Srivijaya was.
De Bahasa Melayu van de Indonesiers was afkomstig uit Riau Lingga ( nu de Riau eilanden).
De Nederlanders hadden voor het eerst kennis gemaakt met de de lingua franca van de regio, de Bahasa Melayu dagang ( handelstaal ) .
Die werd opgeschreven door Frederik de Houtman tijdens zijn gevangenschap in Achin( Aceh).
Hij schreef een woordenboek , Spraeck ende woordboeck inde Maleysche ende Madagaskarsche talen dat in 1603 uitgegeven werd.
De Portugezen die bijna 1 eeuw eerder in de regio zit (GOA-Molukken en later Malaka) gebruikte ook de Bhs Melayu Dagang ( Markt-Handel Maleis).
Zelf die taal werd onderverdeeld tussen gewone huis tuin keuken handelstaal( van zeevarenden/handelaren) en de HOFtaal, die gebruikt werd door wetenschappers en op het Hof.
Die taal werd de basis voor Bahasa Indonesia(Yang Baik dan Benar).
Bijna een eeuw later ging ene C. van Ophuysen een leraar aan de Kweekschool van Bukittinggi de Bahasa Melayu geschikt gemaakt voor de Westerlingen , met zijn Ophuysen spelling.
Dat deed hij met hulp van 2 Minangkabause leraren .
Sindsdien werd les gegeven in Bhs Melayu (Yg Baik dan Benar) in alle Kweekscholen in Nederlands Indie.
Dus Maleis zoals de gemiddelde Nederlanders het kennen in Nederlands Indie is geen Bahasa Melayu.
Hun “Maleis” werd meestal genoemd als “Pasar Maleis” .
Je hebt zelfs variaties zoals Tangsi Maleis , Ambon Maleis , Betawi Maleis etc.
Die oude officiele Bahasa Melayu , later genoemd als Bahasa Indonesia in 1928 ( de latere Bahasa Indonesia) werd ook gegeven bij de Bestuursacademie in Leiden en Delft.
Voor de toekomstige Europese Binnenlandse Bestuur functies in Nederlands Indie.
Ze werden de Indologen genoemd.
Bedankt voor de verduidelijking Surya Atmadja! Er zijn inderdaad heel veel verschillende soorten Maleis. Zoals ik het heb begrepen is het Pasar Maleis afgeleid aan het Malakka-Maleis. Het Malakka-Maleis (en verwante talen uit dat gebied) werd de handelstaal in de gehele archipel, en overal ontstonden daardoor lokale Maleise talen. Het huidige Bahasa Indonesia is ook afgeleid van dat Malakka-Maleis (of Riouw-Maleis), maar is nu aardig verschillend door de invloed van o.a. Javaans en Nederlands.
Ik ben geen kenner op dit gebied, alleen maar geïnteresseerd en ik heb er over gelezen, dus heel fijn om zo’n uitgebreide aanvulling te krijgen!
Als aanvulling.
Een taal evolueert , krijg in de loop der jaren nieuwe leenwoorden.
De officiele Bahasa Indonesia ( Bhs Melayu ex Riau-Lingga) was door de jongeren/intelectuellen in 1928 gekozen als de nieuwe eenheidstaal , en sinds 1945 als de officiele taal van de nieuwe Republik Indonesia.
Met de eerste spelling van Chr.Ophuysen.
Daarna kwam de Republik spelling van Suwandi ( de oe werd u ).
Malaysia had hun eigen versie Bahasa Melayu, die meer beinvloedt werd door Engels, Tamil, Chinees .
De Indonesiers hebben hun nieuwe taal ( sinds 1928) ook verbeterd .
Hun eerste versie werd de zgn “standaard”versie( Baku= of ook Baik dan Benar genoemd).
Die krijg je dan vanaf je basisonderwij t/m SMA ( middelbare school).
Die bestaat uit de Bahasa Melayu versie Riau Lingga met leenwoorden uit Javaanse taal , Sundanese ,Sanskrit ,Arabische en Chinese talen.
Na de komst van de Europeanen vanaf 1500 NC komen natuurlijk de Portugese, Engelse , Spaanse en het laats de Nederlandse leenwoorden.
Voorbeeld Portugees = sepatu-schoenen, mentega- boter , of kakus -Kakhus(Nederlands).
Op dit moment hebben de zgn verbeterde versie Bhs Indonesia met EYD , verbeterde spelling.
De verhouding tussen Bhs Indonesia en Bhs Malaysia kan men vergelijken zoals de verhouding tussen de Nederlandse taal en Vlaams van de Belgen.
De Bahasa Gaul – omgangstaal van de jongeren en trendy people is voor de “taalpuristen”een grote beproeving.
Als je in een grote stad woont zal je toch bepaaalde soorten bahasa gaul spreken.
De bekendste en oudste is Bhs gaul van Betawi.
Vroeger werd een deel van de Bhs Gaul ( omgangs of “straattaal) gebruikt bij de Nederlandse en Indische Nederlanders die het verwerkte in de zgn Petjoh .
Soms werd het verward met de “pasar-maleis”.
In dat context spreken de oud Indiegangers over “Laag Maleis” en “Hoog Maleis”.
Hoog Maleis is dan de op school (Basis-Middelbaar onderwijs) geleerde taal .
En dat heb je nodig om netjes te kunnen communiceren met de Indonesiers .
In de jaren 50-60 gebruiken jongere Indonesiers een andere soort omgangstaal , dat heb ik ook op straat geleerd, alleen moet je het niet wagen om thuis of op school te gebruiken.
De huidige bahasa gaul is veel veranderd , met te veel leenwoorden of zelfs verzonnen woorden .In sommige wijken of zelfs groepen (o.a kunstenaars) hebben vaak hun “eigen”
bhs gaul.
De jonge generatie die veel SMS of twittert met hun moderne hape hebben ook hun aparte bahasa ( een soort sms taal met veel afkortingen) .
En dan is het voor niet Indonesiers een onbegonnen werkt.
Het beste is dat men eerst de formele Bhs Indonesia (Baku=standaard) leert.
En spelenderwijs de bhs gaul op “straat”, disco , uitgaansgelegenheden leert.
Na een tijdje meegedraaid te hebben kan je al “meedoen” in de populaire uitgaanswereld van Jakarta of andere grote steden.
Misschien hele lastige vraag. Maar ik vroeg me af wat er logischerwijs zou zijn gesproken door Indonesische-Nederlanders (of gemixte families) in Batavia rond 1650?
Zouden de kinderen uit een gemixt gezin zowel Nederlandse als inheemse taal leren? En zo ja wat voor inheemse taal (Maleis lijkt meer een handelstaal volgens dit artikel)?
Hoi Suze, sorry ik heb daar niet echt een antwoord op. Er waren in die tijd nog niet veel Nederlanders in Batavia, en de meeste die er waren waren zeelui (en dus geen permanente bewoners). Gemengde families zullen er nog nauwelijks geweest zijn, aangezien bijvoorbeeld Jan Pieterszoon Coen officieel verbood dan Nederlanders relaties hadden met inlandse vrouwen (al gebeurde dat natuurlijk wel). Ik denk dat de Nederlanders vooral Nederlands spraken, maar er zullen wel mensen geweest zijn die lokale talen spraken. De handelstaal was inderdaad vaak Maleis (en soms ook nog Portugees volgens mij). In het gebied rond Batavia werden waarschijnlijk westelijke dialecten van het Javaans (Banten-Javaans) en Soendanees gesproken. De ‘Batavia-taal’ (Betawi) ontstond pas later.
Interessant artikel. Een vraagje, wat was de Maleische naam van Indië / Indonesië voor de onafhankelijkheid
Hoi Marianne,
De naam voor Nederlands-Indië was ‘Hindia Belanda’. Tegen het einde van de koloniale tijd werd Indonesia steeds vaker gebruikt. Een andere benaming die vaak gebruikt werd en wordt is ‘Nusantara’. Dit is een benaming voor de Indonesische archipel en nu vaak gebruikt als synoniem voor Indonesië, maar onder ‘Nusantara’ zouden ook delen van bijv. Maleisië, de Filippijnen, Oost-Timor en Singapore kunnen vallen.
Mijn vrouw komt uit Indonesië en vindt
Jullie vertaling en verklaring supergoed