De provincie Atjeh, op het noordelijke puntje van het eiland Sumatra, is het enige gebied van Indonesië waar de sharia-wetgeving officieel is ingevoerd. Terwijl in de rest van het land het Rooms-Hollands rechtssysteem gebruikt wordt, is het in Atjeh het islamitisch recht dat wordt toegepast.

De Beweging Vrij Atjeh GAM voerde decennialang een strijd tegen de Indonesische overheid, om onafhankelijkheid te bewerkstelligen. Uiteindelijk werd in 2005 een vredesakkoord gesloten, waarbij Atjeh een provincie van Indonesië bleef maar met meer autonomie. Het Indonesische leger trok zich terug uit de provincie, en de Beweging Vrij Atjeh legde de wapens neer. Doordat Atjeh nu meer autonomie heeft kon het de sharia-wetgeving invoeren, en een speciale sharia-politie oprichten. Wetenschappers zeggen echter dat de Beweging Vrij Atjeh nooit voor de sharia gestreden heeft, enkel voor onafhankelijkheid van het door Java gedomineerde Indonesië.

De sharia in Indonesië

De sharia is een religieuze plichtenleer die het menselijk handelen bepaalt. De sharia is niet opgetekend in wetboeken en daarom moeten de details steeds opnieuw beredeneerd worden. Dit gaat op basis van de Koran, maar ook wordt gekeken naar eerdere uitspraken, of de mening van een rechtsgeleerde wordt gevraagd.

Doordat de sharia niet in boeken is vastgelegd verschilt de uitwerking ervan over de hele wereld. In Iran en Saoedi-Arabië is de sharia het enige rechtssysteem, maar in de overige moslimlanden bestaat de sharia naast een ander systeem. In Indonesië wordt de sharia niet als rechtssysteem gebruikt, omdat het Rooms-Hollandse systeem uit de koloniale tijd nog altijd van kracht is. In sommige gebieden zijn wel enkele aan sharia gerelateerde regels ingevoerd. In de stad Tasikmalaya in West-Java bijvoorbeeld heeft de lokale overheid een kledingvoorschrift ingevoerd: vrouwen moeten in het openbaar een hoofddoek dragen.

In de provincie Atjeh is de sharia wel in zijn geheel doorgevoerd. De sharia heeft daarbij betrekking op het familierecht, oorlogsrecht, contractenrecht en sommige onderdelen van het strafrecht. Overige rechtsgebieden worden wel geregeld door het ‘gewone’ recht. Soms ontstaan er problemen omdat Atjeh onderdeel uitmaakt van Indonesië, en daardoor onderwerp is van de Indonesische grondwet. De sharia en de Indonesische grondwet zijn niet in alle gevallen verenigbaar.

Straffen die worden uitgedeeld door de sharia-rechter bestaan gewoonlijk uit bijvoorbeeld stokslagen. De pijn die hiermee gepaard gaat is vaak veel minder belangrijk dan de publieke vernedering. Het gebeurt tegenwoordig geregeld dat mensen al gestraft worden voordat ze door de sharia-politie worden opgepakt. Willekeurig geweld tegen overtreders van bepaalde sharia-regels wordt dan geaccepteerd.

Brede invloed van de sharia

Honderden mensen per jaar worden in Atjeh veroordeeld op basis van sharia-wetgeving. De meerderheid van de veroordelingen vindt plaats op basis van ongepast contact tussen een ongetrouwde man en vrouw. De sharia-politie patrouilleert op straat en let daarbij vooral op vrouwen zonder hoofddoek, mensen die gokken of alcohol drinken, of ongehuwde stelletjes. De sharia-politie is niet zo populair in Atjeh. Hun tactieken zijn vaak hardhandig en het gebeurt daarom geregeld dat een boze menigte zich tegen de sharia-politie keert.

De sharia-wetten verbieden vrouwen om te zingen of dansen in het openbaar, omdat dit te romantisch zou zijn. Volgens de directeur van de Indonesische vrouwenorganisatie Solidaritas Perempuan: “Voor vrouwen is het erg moeilijk om zich te houden om de sharia. Het heeft betrekking tot alle aspecten van het leven: kleding, gedrag, de manier van optrekken met mannen, een nachtklok…”

In september 2009 wilde de provinciale overheid van Atjeh een verordening toevoegen aan de sharia. Dit zou betekenen dat er een doodstraf door middel van steniging zou staan op overspel. De toenmalige gouverneur van Atjeh weigerde om de verordening te tekenen en daarom is het niet doorgegaan.

Bijzondere gevallen

Af en toe komen bijzondere gevallen internationaal in het nieuws, als de provinciale of lokale overheid in Atjeh de sharia verder wil uitbreiden. In mei 2010 besloot de regent van het regentschap West-Atjeh een nieuwe regel in te voeren, waarmee het verboden werd om strakke kleding te dragen. Een jaar eerder had hij al besloten dat vrouwen niet langer spijkerbroeken zouden mogen dragen.

Net als bovenstaande regel is ook de volgende vooral gericht op vrouwen. In de stad Lhokseumawe werd in januari 2013 voorgesteld dat vrouwen niet langer achterop een scooter mogen zitten met aan beide kanten een been. In plaats daarvan zouden ze de ‘amazonezit’ moeten toepassen, met allebei de benen aan dezelfde kant. Daarnaast mogen vrouwen niet langer de bestuurder van de scooter vasthouden.Volgens de burgemeester van de stad zou dit moreel beter zijn. Een wetenschapper in de hoofdstad Banda Atjeh zegt: “Aan beide kanten een been is geen probleem en dat hoeft niet gereguleerd te worden, omdat mensen dat doen voor de veiligheid. Vrouwen die zo zitten zijn niet slecht, en het is niet in strijd met de sharia. De islam is mooi, dus het moet niet zo moeilijk gemaakt worden.”

In 2011 werd een groep jongeren in Atjeh gearresteerd omdat zij ‘punk’ zouden zijn en daarmee de vredigheid van de provincie zouden doorbreken. Ze werden gestraft met een heropvoeding. Hun kapsels, vooral hanenkammen, werden door de sharia-politie afgeschoren. Er bestaat geen wet die het verbiedt om je te kleden als ‘punk’, of om een hanenkam te hebben, en daarom gaat ook deze arrestatie lijnrecht tegen de Indonesische wet in.

Discussie over de sharia in Atjeh

In Atjeh zelf is het niet gebruikelijk om kritiek te leveren op de sharia. Kritiek op de sharia wordt vaak begrepen op kritiek op religie in het algemeen.

Kenners zeggen dat de sharia in Atjeh de afgelopen jaren wel minder streng geworden is. Na de tsunami van december 2004 kwamen er vele buitenlandse ontwikkelingswerkers. Omdat de mensen deze mensen zagen, met meer vrijheden en een andere manier van leven, is er meer tolerantie ontstaan. Vooral in de steden komt het nu bijvoorbeeld wel eens voor dat er vrouwen zonder hoofddoek rondlopen, voor de tsunami was dat ondenkbaar.

Wetenschappers, activisten en politici zeggen dat de sharia ingaat tegen de basisprincipes van de Indonesische staatsideologie ‘Pancasila‘. Een van de peilers van Pancasila is dat Indonesië een multireligieuze staat is die op seculiere wijze bestuurd wordt. In Atjeh is dat dus niet het geval.

Een groot deel van de bevolking van Atjeh staat in principe wel achter de sharia. De oneerlijke toepassing van de sharia wordt echter verafschuwd: Het is algemeen bekend dat de rijke inwoners van Atjeh geregeld naar Jakarta gaan om alcohol te drinken en vrouwen te ontmoeten.