Batik is een traditionele Indonesische manier voor de decoratie van textiel. Nadat batikkleding lange tijd is weggezet als ouderwets, is het nu aan een opleving bezig. Elke vrijdag is het ‘batikdag’ in Indonesië, en dan draagt een groot deel van de bevolking gebatikte kleding.

Opleving van batik

Een Javaans jongetje, uitgedost met een batik sarong en blangkon, loopt langs een batikwinkel. Getekend door J. van der Heyden in 1920.

Al eeuwenlang wordt gebatikte kleding in Indonesië gebruikt, vooral tijdens bepaalde feesten en ceremonies. Omdat batikstof vaak ook onderdeel was van een kebaya-jurk en van het Javaanse hoofddeksel de blangkon, was batik ook in het alledaagse leven altijd present. Na de Indonesische onafhankelijkheid werd ook het overhemd van gebatikte stof ingevoerd, zodat mannen bij officiële gelegenheden een niet-westerse outfit konden dragen. De batikoverhemden waren dus eigenlijk een politiek statement, tegen het westen en voor de eigen nationale identiteit.

Vanaf de jaren 60 werd het gebruik van batik in het dagelijks leven een stuk minder. Westerse kleding kwam in de mode en batik werd gezien als ouderwets. Het werd dan ook alleen nog gebruikt tijdens ceremonies, bijvoorbeeld voor huwelijken. De batikindustrie werd grotendeels opgeheven, omdat er geen vraag meer naar was.

Vanaf ongeveer het jaar 2000 zit het gebruik van batikkleding echter weer in de lift. Indonesische mode-ontwerpers hebben zich weer op de batik gestort en gebruiken vaak moderne varianten van batik in hun kleding. Batik is nu echt een mode-artikel, niet alleen bij formele kleding maar ook in de vrije tijd; denk aan een sjaaltje van batik voor vrouwen of een shirt met batik-accenten voor mannen.

Vrijdag batikdag

Vier mannen dragen een batikoverhemd op kantoor.

De opleving van de batik zorgde er ook langzamerhand voor dat mannen weer vaker een batikoverhemd aantrokken naar hun werk. Dit werd zeker versterkt toen Indonesische batik in 2009 op de ‘lijst van immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid’ van UNESCO werd gezet. Volgens de cultuurorganisatie van de Verenigde Naties is batik een essentieel onderdeel van het Indonesische leven dat een identiteitsgevoel bepaalt.

Op de dag dat batik op de werelderfgoedlijst werd gezet, vrijdag 2 oktober 2009, vroeg de provinciale overheid van Jakarta aan alle inwoners om die dag batikkleding te dragen. President Susilo Bambang Yudhoyono sloot zich daar vervolgens bij aan, door alle Indonesiërs op te roepen batik te dragen op die dag.

President SBY en zijn vrouw Ani met batikkleding.

De actie op die vrijdag was zo’n groot succes, dat besloten werd om in het vervolg elke vrijdag batikdag te laten zijn. In zowel overheidskantoren als bij bedrijven worden medewerkers gestimuleerd batik te dragen, terwijl ze op overige werkdagen met ‘normale’ overhemden op hun werk verschijnen. Naast de wekelijks batikdag op vrijdag is er elk jaar op 2 oktober een Nationale Batikdag.

De vrouw van de president, Ani Yudhoyono, heeft zich ingezet voor batik in Indonesië. Volgens haar moet iedereen zich inzetten om de traditionele ambachtslieden die batik maken te steunen, zodat het ambacht bewaard blijft. “Het is jammer dat de recente ontwikkeling van batik niet hand in hand gaat met de opleving van de traditionele ambachtslieden. Voor batikwerk is veel geduld nodig, maar het ambacht kan worden overgedragen aan de jongere generatie.”

Batik in bedrijfsuniformen

Sommige Indonesische bedrijven hebben de laatste jaren ook batik gebruikt in het officiële uniform. De meest in het oog springende bedrijven wat dat betreft zijn de nationale luchtvaartmaatschappij Garuda Indonesia en het grootste taxibedrijf Blue Bird.

Stewardessen van Garuda Indonesia met een kebaya-jurk in batikstijl.

De stewardessen van Garuda dragen een soort kebaya-jurk in batikstijl. Volgens de ontwerper geeft het batikmotief de drager een zekere elegantie mee, en symboliseert het de ‘geurige stralen van het leven’. De stewardessen dragen drie verschillende kleuren, die elk hun eigen betekenis hebben. Turquoise staat voor raffinement, frisheid en de tropen, oranje staat voor warmte, vriendelijkheid en energie en blauw staat voor afhankelijkheid, betrouwbaarheid, onsterfelijkheid en kalmte.

Emirsyah Satar, de directeur van Garuda Indonesia, vertelde dat “wij hopen dat ons nieuwe batikuniform ons rijke culturele erfgoed verder zal promoten, en uiteindelijk het imago van Indonesië in de wereld zal versterken.”

Chauffeurs van Blue Bird poseren in hun batikoverhemd.

De taxichauffeurs van de Blue Bird Group dragen een op batik geïnspireerd overhemd.Volgens directeur Purnomo Prawiro: “Als goed burger, en ook als een Indonesisch bedrijf dat geldt als rolmodel voor andere spelers in de sector, voelden we ons verantwoordelijk om de overheidsprogramma’s te blijven steunen en de Indonesische culturele identiteit te respecteren en beschermen, en daar hoort batik bij.” Het batik voor de chauffeurs bestaat uit een motief van licht- en donkerblauw, met het logo met de blauwe vogel daarin verwerkt.