Het ontwikkelingsthema dat de Indonesische overheid heeft uitgekozen voor de ‘economische corridor’ Kalimantan is: “Het centrum voor de productie en verwerking van de nationale voorraden voor mijnbouw en energie”.

De MP3EI is het masterplan van de Indonesische overheid voor ‘het versnellen en uitbreiden van de economische ontwikkeling van Indonesië’. Het plan voorziet er in om het land een van de tien grootste economieën ter wereld te maken in het jaar 2025, en daarvoor is 7 tot 9 procent economische groei per jaar nodig. Het land is opgedeeld in zes economische corridors, waar Kalimantan een van is.

Huidige economie van Kalimantan

De regionale economie van Kalimantan drijft voor 50% op de olie- en gassector en de mijnbouw. Enkele van de meest productieve olievelden van Indonesië bevinden zich op of rond Kalimantan. Daarnaast wordt er via mijnbouw onder andere steenkool, goud, diamant, bauxiet en ijzer gewonnen.

De lokale bevolking leeft vooral van de landbouw en het exploiteren van de rijkdommen van het tropisch regenwoud. Dit levert onder andere producten zoals sandelhout, ijzerhout en producten van palmbomen. Buiten het regenwoud worden gewassen als rijst, tabak, suikerriet, koffie en rubber verbouwd.

Kalimantan is relatief dunbevolkt. Met zo’n 23 mensen per vierkante kilometer is de bevolkingsdichtheid vergelijkbaar met Zweden. De belangrijkste bevolkingscentra bevinden zich vooral aan de kust. De grootste steden zijn Samarinda, Balikpapan (beide Oost-Kalimantan), Banjarmasin (Zuid-Kalimantan) en Pontianak (West-Kalimantan). Deze vier steden hebben elk meer dan een half miljoen inwoners. Samarinda is de enige die niet aan de kust ligt, maar ook deze stad is via een brede rivier met de zee verbonden. Balikpapan is het centrum voor de mijnbouw- en olie-industrie en vele bedrijven hebben hier kantoren, waaronder Chevron uit Amerika, Total uit Frankrijk en het Indonesische Pertamina.

Toerisme is een relatief kleine sector in Kalimantan. Op het Maleisische gedeelte van het eiland Borneo zijn de toeristenstromen veel omvangrijker. Op het Indonesische deel blijft het toerisme vooral beperkt tot trektochten in het regenwoud en duiktrips vanaf eilandjes voor de kust. Transport over de rivieren is nog altijd erg belangrijk voor het vervoer binnen Kalimantan.

Economische strategie voor Kalimantan

De economie van Kalimantan draait zoals gezegd voor een groot deel op de sectoren olie/gas en mijnbouw. Het economisch masterplan maakt duidelijk dat er een aantal tekortkomingen zijn in de economische ontwikkeling van Kalimantan:

• Een afname van de productie van olie en gas. Een duurzame economie kan alleen ontstaan als er ook in andere sectoren groei ontstaat.
• Verschil in ontwikkeling tussen de verschillende provincies.
• Een gebrek aan basisinfrastructuur zoals wegen, elektriciteit en drinkwater, en ook een gebrek aan diensten zoals onderwijs en gezondheidszorg.
• Weinig investeringen de laatste tijd.

Olie en gas zullen dus belangrijke onderdelen van de regionale economie blijven, maar andere activiteiten zullen moeten worden ontplooid om de economie te laten groeien. Het masterplan vestigt vooral de aandacht op de ontwikkeling van de sectoren palmolie en steenkool, maar er is ook nog ruimte voor groei in de staalsector, in bauxiet en in de houtkap.

Olie en gas

In 2005 was Indonesië ’s werelds grootste exporteur van vloeibaar aardgas. Sindsdien hebben andere landen, waaronder Maleisië, Indonesië echter ingehaald. Nieuwe olie- en gasvelden zullen aangeboord moeten worden om het doel van 1 miljoen vaten per dag in 2025 te halen. Een van de mogelijkheden om de productie te vergroten is door nieuwe velden in moeilijke omstandigheden te gaan ontginnen, zoals in diepe zeeën.

In het masterplan staat in elk geval de bouw van nieuwe fabrieken en installaties voor de verwerking van olie en gas gepland, vooral in de haven van Balikpapan. De overheid verwacht dit niet alleen te gaan doen, maar in samenwerking met het staatsbedrijf Pertamina en ook buitenlandse investeerders.

Naast dat het economisch belangrijk is voor Kalimantan om de olieproductie te vergroten, is het ook voor Indonesië als geheel van levensbelang. Door de groeiende middenklasse is de brandstofconsumptie steeds groter. Dit wordt alleen maar versterkt door de subsidies die de overheid geeft op brandstoffen zoals benzine en diesel.

Mijnbouw

Omdat de productie van olie en gas afneemt is de mijnbouwsector aangewezen als belangrijke impuls voor de economie. Indonesië produceert al 60 miljoen ton steenkool per jaar, en daarvan wordt maar 18% in het binnenland gebruikt. De rest wordt geëxporteerd, vooral naar andere Aziatische landen. Omdat bijna de helft van alle steenkoolvoorraden van Indonesië gelegen zijn op Kalimantan is dit een goede mogelijkheid voor groei, vooral in de provincies Centraal- en Oost-Kalimantan.

In West-Kalimantan, waar weinig steenkool is, is wel veel bauxiet aanwezig. Bauxiet is een belangrijke grondstof voor het maken van aluminium. Naast het bevorderen van de bauxietmijnbouw kan dus ook gezorgd worden voor groei in sector van aluminiumsmelterijen.

De belangrijkste projecten die de overheid gepland heeft om de mijnbouw te bevorderen zijn de aanleg van een goederenspoorlijn en het vergroten van de capaciteit van de zeehavens. Daarnaast wil de overheid belastingvoordelen gaan geven aan steenkoolbedrijven om ze zo aan te sporen in Indonesië te investeren.

Palmolie

Net als in Sumatra is er ook op Kalimantan een bloeiende palmolie-industrie. 80% van de inkomsten uit plantages op Kalimantan bestaat uit oliepalm, en dat is dus veel belangrijker dan bijvoorbeeld rubber en kokosnoten. Uit milieu-oogpunt is het af te raden om de plantages nog ver uit te breiden, en daarom wordt gekeken naar intensifiëren van de huidige plantages.

De gemiddelde opbrengst van een plantage is op Kalimantan lager dan in andere landen, en daarom kan gekeken worden naar manieren om dat te verbeteren. Daarnaast zou de economie gestimuleerd kunnen worden door de oliepalmen niet alleen te verbouwen op Kalimantan, maar het product ook te verwerken in fabrieken op het eiland. Net als voor de mijnbouw is het belangrijk om de infrastructuur te verbeteren, zodat de producten makkelijker vervoerd kunnen worden.

Houtkap

Bosbouw was een groot onderdeel van de Indonesische economie de afgelopen jaren, dat opliep tot bijna 10 procent van het bruto binnenlands product. Kalimantan is daar erg belangrijk in, met een bosgebied van ruim 40 miljoen hectare. Volgens het masterplan is er grote potentie voor het verder ontwikkelen van de houtkap, vooral in Centraal-Kalimantan. Internationaal staan daar echter wel vraagtekens bij, gezien de impact die het heeft op de natuur.

Infrastructuur

Om ontwikkelingen in de verschillende sectoren mogelijk te maken is de aanleg van nieuwe infrastructuur noodzakelijk. Het belangrijkste project is de aanleg van de Trans-Kalimantan-weg, die de economische centra Pontianak, Palangkaraya, Banjarmasin en Samarinda moet verbinden. Daarnaast moet er een 300 kilometer lange spoorweg aangelegd worden om verschillende mijnbouwcentra met elkaar te verbinden. Deze twee projecten samen zijn begroot op 61 biljoen rupiah, oftewel een kleine vijf miljard euro.

Om de verbinding met andere Indonesische eilanden en het buitenland te verbeteren worden enkele zeehavens uitgebreid, en dan gaat het specifiek om de havens van Bontang en Balikpapan in Oost-Kalimantan. Daarnaast is de ontwikkeling van het nieuwe vliegveld van Samarinda (Sungai Siring Airport) onderdeel van het masterplan. Het vliegveld is al in aanbouw en zal in 2013 of 2014 openen.

Samenvatting

Het masterplan voor Kalimantan richt zich er vooral op om het eiland minder afhankelijk te maken van de olie- en gasindustrie. Steenkool en palmolie zijn de belangrijkste sectoren waarin een grote groei te behalen valt. Om die groei te kunnen realiseren is vooral een verbetering van de infrastructuur op het om het eiland belangrijk, en daarvoor zijn er dus projecten op het gebied van wegen, spoor, havens en luchthavens.

Het is opvallend dat de provincie Noord-Kalimantan in het geheel niet voorkomt in het masterplan. Noord-Kalimantan heeft zich in 2012 afgescheiden van de provincie Oost-Kalimantan en staat nu dus op eigen benen. De economie in dit gebied loopt achter op de andere provincies, zo is de belangrijkste weg zelfs nog grotendeels onverhard.