Halverwege volgend jaar vinden in Indonesië presidentsverkiezingen plaats. Sinds de onafhankelijkheid in 1945 heeft het land zes presidenten gehad. In de serie IDkiest2014 wordt door ‘In de Archipel’ vooruitgeblikt op de presidentsverkiezingen. Dit tweede deel van de serie blikt terug op de zes presidenten die tot nu toe de Indonesische archipel hebben bestuurd.

Soekarno (1945-1967)

Soekarno was na zijn opleiding tot architect aan de Technische Hogeschool Bandoeng betrokken geraakt bij de onafhankelijkheidsbeweging en hij richtte in 1927 de Indonesische Nationalistisch Partij op. De dag na de Indonesische onafhankelijkheid op 17 augustus 1945 werd hij door de ‘Voorbereidingscommissie voor Indonesische Onafhankelijkheid’ gekozen tot de eerste president van het onafhankelijke Indonesië.

Soekarno’s ideologie was gebaseerd op de islam, het marxisme en nationalisme. Tijdens zijn presidentschap had hij in eerste instantie vooral morele autoriteit, maar langzamerhand trok hij steeds meer officiële macht naar zich toe. Door de nationalisten en militairen enerzijds en de communisten anderzijds tegen elkaar uit te spelen werd Soekarno steeds machtiger. Begin jaren 60 benoemde hij zichzelf tot ‘president voor het leven’. In 1965 verviel het land echter in chaos; er vond een mislukte staatsgreep plaats en op grote schaal werden communisten vermoord. In 1966 ondertekende Soekarno de Supersemar (afkorting voor ‘Bevelschrift van Elf Maart’). De president gaf hiermee legerleider Soeharto verregaande bevoegdheden om de problemen op te lossen. Soeharto werd steeds machtiger en Soekarno’s rol was uiteindelijk in 1967 uitgespeeld. Na nog enkele jaren onder huisarrest te hebben geleefd overleed hij in 1970.

Soeharto (1967-1998)

Op zijn negentiende ging Soeharto bij het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL). Na de onafhankelijkheid ging hij verder in het Indonesische leger en schopte het uiteindelijk tot generaal. Na de Supersemar was Soeharto zo machtig geworden dat hij belangrijker werd dan president Soekarno. In 1967 werd Soeharto waarnemend president en was de rol van Soekarno geheel uitgespeeld.

In 1968 werd Soeharto officieel tot president gekozen door het parlement, waarmee zijn eerste termijn van vijf jaar begon. Om de vijf jaar werd Soeharto herkozen, totdat hij in 1998 – tijdens de zevende termijn – terugtrad naar aanleiding van grootschalige onlusten. De eerste 25 jaar van Soeharto’s bewind verliepen echter voorspoedig. Indonesië had een sterke economische groei en de president ruimde zijn politieke tegenstanders vakkundig uit de weg. Een belangrijk speerpunt van zijn beleid was anticommunisme. De Aziatische financiële crisis van 1997-1998 zorgde voor grote armoede in Indonesië en voor een roemloze val van Soeharto. Hij overleed in 2008 en wordt nu gezien als dictatoriaal leider.

Bacharuddin Jusuf Habibie (1998-1999)

Het terugtreden van Soeharto zorgde er automatisch voor dat vicepresident Habibie de nieuwe president werd. Er was onduidelijkheid of dit het begin van hervormingen zou betekenen, of juist een voortzetting van het bewind van Soeharto. Ondanks dat veel ministers uit Soeharto’s tijdperk bleven zitten, werden er hervormingen doorgevoerd. Chinese Indonesiërs, die voorheen onderdrukt werden, kregen meer vrijheden en Habibie slaagde erin de economie te stabiliseren na de crisis. In 1999 gaf hij een toespraak in het parlement om zich te veranderen voor zijn eerste jaar presidentschap. De hervormingsgezinden vonden hem echter te behoudend en stemden hem weg.

Zowel voor als na zijn presidentschap heeft Habibie veel tijd doorgebracht in Duitsland. Hij behaalde zijn doctorstitel aan de universiteit van Aachen en werkte onder andere voor de Duitse spoorwegen en een luchtvaartbedrijf. De afgelopen jaren zet hij zich via The Habibie Center in voor democratisering in Indonesië.

Abdurrahman Wahid (1999-2001)

Vanaf 1984 was Abdurrahman Wahid de voorzitter van moslimorganisatie Nahdlatul Ulama (NU). Als moslimleider bevorderde Wahid de religieuze tolerantie en interreligieuze dialoog. In 1994 bracht hij zelfs een bezoek aan Israël, een staat die officieel niet door Indonesië wordt erkend. Zijn populariteit onder gematigde moslims en aanhangers van andere religies deed Wahid ertoe besluiten om met andere NU-leden in 1998 een politieke partij op te richten, de Nationale Ontwaakpartij (PKB). De partij ziet een rol weggelegd voor de islam in de overheid en politiek, maar is tegenstander van een islamitische staat.

Wahid begon met het decentraliseren van aspecten van het bestuur van de nationale overheid naar de regentschappen. Ook ging hij door met het tegengaan van discriminatie van Chinese Indonesiërs. Velen vonden dat zijn tolerantie doorsloeg, en herhaaldelijke bezoeken aan Israël stuitten conservatieve moslims tegen de borst. Wahid was bang dat Indonesië zou vervallen in anarchie, suggereerde om het parlement te ontbinden en vroeg de minister voor veiligheid om de noodtoestand uit te roepen. Het parlement besloot halverwege 2001 om Wahid af te zetten. Wahid, bekend onder de bijnaam Gus Dur, overleed in 2009 en wordt nu vooral nog geroemd om zijn roep om tolerantie.

Megawati Sukarnoputri (2001-2004)

Megawati is de dochter van president Soekarno en Fatmawati, een van zijn negen vrouwen. Ze werd in 2001 de eerste vrouwelijke president van Indonesië, nadat ze onder Wahid al vicepresident was. Megawati was in 1998 de oprichter van de PDI-P, de Strijdende Indonesische Democratische Partij, een afsplitsing van de Indonesische Democratische Partij PDI. Tijdens haar presidentschap ging Megawati verder met de hervormingen en decentralisering. Over het algemeen werd haar optreden echter als te passief gezien, en het leger kreeg weer een grotere invloed.

Aan het begin van het presidentschap van Wahid was al besloten dat na zijn termijn van vijf jaar de eerste directe presidentsverkiezingen gehouden zouden worden. Megawati moest in 2004 dus deelnemen aan de verkiezingen om haar ambt te kunnen voortzetten. Ze kwam nog wel de eerste ronde door maar verloor in de tweede ronde kansloos van Susilo Bambang Yudhoyono. In 2009 probeerde Megawati het opnieuw, maar ze verloor weer. Volgend jaar zal ze waarschijnlijk een derde keer deelnemen aan de presidentsverkiezingen.

Susilo Bambang Yudhoyono (2004-2014)

Susilo Bambang Yudhoyono (vaak afgekort tot SBY) was in 2004 de eerste direct gekozen president van Indonesië, en in 2009 werd hij herkozen voor een tweede termijn. Omdat de grondwet inmiddels voorschrijft dat er een maximum van twee termijnen is zal zijn presidentschap volgend jaar aflopen. Voor zijn presidentschap was SBY legergeneraal en in die hoedanigheid was hij onder andere betrokken bij de VN-vredesmacht in Bosnië in 1995.

Tijdens zijn presidentschap heeft SBY gezorgd voor stabiliteit en economische groei. Decentralisatie van bestuur is doorgegaan en de president heeft zich meermaals uitgelaten over het tegengaan van corruptie. Er is echter ook kritiek op hem; zo zou hij niet hard genoeg optreden tegen religieuze intolerantie en is hij onvoldoende doortastend in het oplossen van problemen zoals de brandstofsubsidie. Internationaal heeft SBY enkele successen geboekt, zoals het organiseren van de klimaatconferentie op Bali in 2007 en het sluiten van een vrijhandelsakkoord met Japan.

De zevende president (2014-….)

Halverwege 2014 vinden de verkiezingen plaats waarin duidelijk moet worden wie de zevende president van Indonesië wordt. ‘In de Archipel‘ houdt in de serie IDkiest2014 de aanloop hiernaar nauwlettend in de gaten. Zie ook: Een eerste vooruitblik op de verkiezingen en de kanshebbers.