Het Indonesische woord voor ‘vulkaan’ is ‘gunung berapi‘, oftewel ‘brandende berg’. Een groot deel van Indonesië is deel van de ‘Ring van Vuur’ rondom de Grote Oceaan. De Ring van Vuur loopt door Sumatra, Java en de Kleine Soenda-eilanden. Daarnaast is er nog een vulkanisch gebied in Noord-Sulawesi en op de Molukken. Op Kalimantan en Papoea is nauwelijks vulkanische activiteit. Elf van de actiefste vulkanen van het land worden hier op een rijtje gezet.

1. Merapi (Centraal-Java / Jogjakarta)

De Merapi is de actiefste vulkaan van Indonesië. Volgens de Internationale Vereniging voor Vulkanologie is het een van de zestien gevaarlijkste vulkanen in de wereld, ook omdat de Merapi zo dicht bij bewoond gebied ligt. De krater ligt op maar 28 kilometer afstand van Jogjakarta, en ook dichterbij liggen nog veel stadjes en dorpen. Sinds de 16e eeuw vindt er geregeld een uitbarsting plaats, en gemiddeld meer dan 300 dagen per jaar komt er rook uit de krater. De laatste grote uitbarsting was in 2010, toen er meer dan 350.000 mensen geëvacueerd moesten worden en er 353 mensen om het leven kwamen. Over de hele stad Jogjakarta lag toen een dikke laag as.

2. Kelud (Oost-Java)

De Kelud (in de Nederlandse tijd Kloet genoemd) is meer dan dertig keer uitgebarsten in de laatste duizend jaar. De zwaarste uitbarsting vond plaats in het jaar 1586, toen naar schatting meer dan 10.000 mensen om het leven kwamen. In 1919 zorgde een vulkanische modderstroom voor meer dan 5000 slachtoffers. Naar aanleiding van deze gebeurtenis werd de Vulkaan Bewakingsdienst van Nederlands-Indië opgericht, die nog altijd bestaat als onderdeel van het Indonesische ministerie voor energie en delfstoffen. Recentelijk is de Kelud nog uitgebarsten in 1990 en 2007.

3. Tambora (Soembawa, West-Nusa Tenggara)

De Tambora is een actieve vulkaan op het eiland Soembawa. Een enorme uitbarsting vond plaats in het jaar 1815. Deze uitbarsting was een van de zwaarste in de moderne geschiedenis; door de enorme explosie brokkelde de top van de berg af. Voor de uitbarsting was de Tambora zo’n 4200 meter hoog, nu is daar nog maar 2850 meter van over. Het geluid van de uitbarsting kon tot op Sumatra (meer dan 2500 kilometer verderop) gehoord worden, en tot in Batavia (Jakarta) vielen er brokstukjes. Meer dan 10.000 mensen kwamen om het leven door de uitbarsting, en naar schatting nog eens 60.000 doordat alle landbouwgronden tot in de wijde omtrek verwoest waren en er hongersnoden ontstonden. Het volgende jaar, 1816, staat op het noordelijk halfrond bekend als het ‘jaar zonder zomer’. De aswolken verstoorden wereldwijd de temperatuur, en door misoogsten kwamen naar schatting alleen al in Europa 200.000 mensen om het leven. Sinds 1815 hebben alleen nog enkele kleine uitbarstingen plaatsgevonden.

4. Krakatau (Straat van Soenda)

De Krakatau is waarschijnlijk de beroemdste vulkaan van Indonesië. In 1883 knalde het hele eiland, met daarop een 820 meter hoge berg, uit elkaar. De knal was zo luid dat het tot in Mauritius (op bijna 5000 kilometer afstand) gehoord werd. Een enorme tsunami ontstond, die de westkust van Java bereikte met een hoogte van tenminste 41 meter! Na de uitbarsting was het eiland Krakatau verdwenen, terwijl er drie kleinere eilandjes overbleven. In 1927 werd weer vulkanische activiteit waargenomen tussen de drie eilandjes in: het water begon te borrelen. Een paar jaren later kwam langzaam een vulkaan weer boven water. Sinds 1950 groeit de kleine vulkaan, genaamd Anak Krakatau (‘het kind van de Krakatau’), met zo’n 7 meter per jaar. Nu is de nieuwe vulkaan al zo’n 325 meter hoog, en de afgelopen jaren hebben weer verschillende kleine uitbarstingen plaatsgevonden.

5. Marapi (West-Sumatra)

De Marapi wordt ook wel Merapi genoemd en daarom wel eens verward met de gelijknamige vulkaan op Java. De Marapi is de actiefste vulkaan van Sumatra, het westelijke gedeelte van de Indonesische Ring van Vuur. Sinds 1800 is de Marapi tientallen keren uitgebarsten. Door uitbarstingen en lavastromen in 1975, 1979 en 1992 kwamen meer dan tachtig mensen om het leven. Ook in 2011 en 2012 hebben nog verschillende kleine uitbarstingen plaatsgevonden bij de 2.900 meter hoge Marapivulkaan. Er wordt gevreesd voor grotere uitbarstingen, zeker omdat de stad Bukittinggi – met 100.000 inwoners – op maar 10 kilometer afstand van de krater ligt.

6. Agung (Bali)

De Agung is de hoogste berg van het eiland Bali, en een heilige berg voor de Balinese hindoes. De vulkaan is continu actief en soms komt er wat rook en as uit de krater. De laatste grote uitbarsting vond plaats in het jaar 1963. Ongeveer 1900 mensen kwamen om het leven door de uitbarsting en de daarop volgende modderstromen, en 86.000 mensen raakten dakloos. De belangrijkste hindoetempel van Bali, de Pura Besakih, staat op de helling van de Agung. Dat de tempel door de lavastromen op een haar na gemist wordt zien de Balinezen als een gunst van de goden.

7. Galunggung (West-Java)

De Galunggung ligt in de buurt van de stad Tasikmalaya in West-Java. Een grote uitbarsting vond plaats in 1822, waardoor 114 dorpen verwoest werden en ruim 4000 mensen om het leven kwamen. Recenter was er een uitbarsting in 1982, en deze haalde wereldwijd het nieuws. Behalve dat er 72 mensen om het leven kwamen, werd ook een vliegtuig getroffen door de uitbarsting. Een Boeing 747 van British Airways vloog door de aswolk van de Galunggung, waardoor alle vier de motoren uitvielen. Na hachelijke momenten kon het vliegtuig een noodlanding maken in Jakarta. Meer informatie over deze gebeurtenis is te vinden op Wikipedia: “British Airways-vlucht 9“.

8. Lokon (Noord-Sulawesi)

Noord-Sulawesi is geen onderdeel van de Ring van Vuur, maar een kleiner vulkanisch gebied. De Lokon vormt een tweelingvulkaan samen met de Empung, op maar vijf kilometer afstand van de stad Tomohon met 100.000 inwoners. Vroeger zijn beide vulkanen vaak uitgebarsten, maar de afgelopen twee eeuwen zijn uitbarstingen gewoonlijk vanuit de Tompaluan, een krater met een doorsnede van 250 meter tussen de twee vulkanen in. Sinds 2011 zijn er regelmatig uitbarstingen; in de afgelopen twee jaar moesten al vijf keer omwonenden geëvacueerd worden.

9. Kerinci (Jambi)

De Kerinci is met 3.805 meter de hoogste vulkaan van Indonesië, en de hoogste berg van het land buiten Papoea. De afgelopen twee eeuwen is de Kerinci tenminste dertig keer uitgebarsten. De uitbarstingen zijn over het algemeen licht, en de gevolgen blijven beperkt tot kleinschalige evacuaties en een dunne aslaag over de omgeving. Doordat er een kratermeertje op de top van de vulkaan ligt komen er vaak zogenaamde freatische erupties voor. Als het magma het water raakt leidt dat tot een ontploffing met veel stoom.

10. Sinabung (Noord-Sumatra)

De Sinabung was voor het laatst uitgebarsten in 1600, en was daarna een slapende vulkaan die alleen af en toe wat kleine stoomwolkjes uitblies. In augustus en september 2010 barstte de vulkaan echter ineens weer enkele keren uit. De hevigste uitbarsting zorgde voor een vijf kilometer hoge rookwolk. Bijna 20.000 mensen moesten geëvacueerd worden. Het nationaal agentschap voor rampenbestrijding BNPB zei dat de activiteit van de vulkaan zeer onvoorspelbaar was. Doordat de Sinabung meer dan 400 jaar had geslapen is er weinig onderzoek verricht en zijn er ook nooit voorzorgsmaatregelen getroffen voor uitbarstingen.

11. Semeru (Oost-Java)

De Semeru is de hoogste berg van Java. Sinds 1967 is de vulkaan in een staat van bijna constante uitbarsting. Het is niet ongebruikelijk dat er elke twintig minuten een kleine ontploffing plaatsvindt. In de loop der tijd zijn er verschillende mensen omgekomen door de giftige gassen die uit de Semeru komen. Naast de Semeru ligt de veel lagere, maar bekendere, vulkaan Bromo. Het nationaal park waar de Semeru en Bromo in liggen zijn een populaire bestemming voor toeristen om te genieten van de zonsopkomst.

Verspreiding over Indonesië

Van de elf bovengenoemde vulkanen zijn er tien onderdeel van de Ring van Vuur. Deze liggen op een rijtje langs de zogenaamde Soendaboog, strekkend van Sumatra via Java naar de Kleine Soenda-eilanden. De Lokon (nummer 8) ligt duidelijk afgelegen, in een kleiner vulkanisch gebied in Noord-Sulawesi. Vergelijkbare vulkanische regio’s bevinden zich in de Molukken.