Er zijn in Indonesië meer dan 300 verschillende bevolkingsgroepen. Vooral in Papoea, op het eiland Nieuw-Guinea, zijn er veel verschillende groepen. Veel van deze etnische groepen bestaan uit minder dan 1000 mensen. Aan de andere kant van het spectrum zijn er 14 bevolkingsgroepen met meer dan drie miljoen leden. Terwijl dit allemaal inheemse Indonesische groepen zijn, is de vijftiende-grootste groep van Indonesië de Chinezen, waarvan er ruim 2,8 miljoen in het land wonen.

Onderstaand een overzicht van de elf grootste bevolkingsgroepen van Indonesië. Over de bevolkingsgroepen, hun culturen en hun talen is natuurlijk heel veel te zeggen. Dit artikel geeft enkel korte inleidingen.

1. Javanen

Ruim 40% van de bevolking van Indonesië behoort tot de Javaanse etnische groep. Terwijl de meesten van deze 95 miljoen Javanen in de oorspronkelijk Javaanse provincies wonen (Centraal-Java, Jogjakarta en Oost-Java), wonen er ook velen in andere delen van het land, zoals de niet-Javaanse delen van Java (Jakarta en West-Java) en op Sumatra. Ook in Suriname en in Nederland wonen enkele honderdduizenden Javanen. De meeste Javanen zijn gematigde moslims, waarbij de islam vaak vermengd is met traditionele animistische religies, hindoeisme en boeddhisme. De meeste Javanen hebben maar één naam, zoals bijvoorbeeld Soekarno, en dus geen voor- en achternaam. Afbeelding: Wajangpoppen zijn belangrijk in de Javaanse cultuur. Deze ‘wayang kulit’-poppen zijn gemaakt van leer en worden gebruik voor schimmenspelvoorstellingen, waarbij de schaduw van de pop voor het publiek te zien is.

2. Soendanezen

Na de Javanen volgen de Soendanezen. De oorspronkelijke inwoners van West-Java en Banten vormen een groep van 36,7 miljoen. Het huidige centrum van de Soendanese cultuur is de stad Bandung. Volgens een Soendanese legende was het gebied rond Bandung vroeger een meer, en is dat de reden dat het een grote vallei tussen de bergketens is. Net als de Javanen zijn de meeste Soendanezen moslim, maar met minder traditionele invloeden dan bij de Javanen. Afbeelding: In tegenstelling tot de rest van Indonesië wordt er in de Soendanese keuken vele gebruik gemaakt van verse en rauwe groenten. Daarnaast is sambal natuurlijk een belangrijk onderdeel.

3. Maleiers

Ver achter de omvangrijke groepen van Javanen en Soendanezen volgen de Maleiers, waarvan er een kleine 9 miljoen in Indonesië wonen. Het woord ‘Maleiers’ of ‘Maleis’ kan verwarrend zijn, omdat het ook slaat op het ‘Maleise ras’, waartoe een groot deel van Zuidoost-Azië behoort. De etnische groep van de Maleiers echter bestaat uit zo’n 30 miljoen mensen in Maleisië, Singapore, Brunei, Zuid-Thailand, en dus een deel van Indonesië. Het gebied van de Maleiers bevindt zich hier in oostelijk Sumatra (vooral de provincies Zuid-Sumatra en Riau). De Maleise cultuur is veel beïnvloed door andere culturen, waaronder die van Atjeh en Java, en die van het hindoeïsme, het boeddhisme en de islam. De Maleise taal heeft zich echter verspreid en ontwikkeld tot de standaardtalen, met redelijk kleine verschillen, van zowel Maleisië als Indonesië. Afbeelding: Een traditioneel Maleis danskostuum, zoals gedragen in de Zuid-Sumatraanse hoofdstad Palembang.

4. Batak

Op de vierde plaats volgt de eerste bevolkingsgroep die niet alleen maar de islam aanhangt. Een groot gedeelte van de 8,5 miljoen Batak is protestants. De batakvolken zijn geconcentreerd in de provincie Noord-Sumatra. In Indonesië staan de Batak bekend om hun zangkwaliteiten, en veel van hen zijn dan ook in Jakarta neergestreken voor een carrière in de muziek. Het in Nederland bekend gerecht babi panggang (geroosterd varken) wordt in Indonesië vooral gegeten door het batakvolk, die in tegenstelling tot de moslimmeerderheid van het land geen moeite heeft met het eten van varkensvlees. Afbeelding: Een protestantse kerk van de Batak aan de zuidkust van het Tobameer, het grootste meer van het land.

5. Madoerezen

De Madoerezen komen oorspronkelijk van het eiland Madoera, voor de noordoostkust van Java. Nog altijd woont het grootste deel van de 7,2 miljoen Madoerezen op het eiland, en in het omringende gebied op het vaste land van Oost-Java. Door het transmigratie-programma van de Indonesische overheid, waarbij bewoners van het dichtbevolkte Java en omgeving naar dunbevolkte andere eilanden werden gebracht, is er ook in bijvoorbeeld Centraal-Kalimantan een aanzienlijke Madoerese minderheid. De islam staat centraal in de Madoerese samenleving. Afbeelding: Aangezien de bodem op Madoera niet zo vruchtbaar is als op Java, leven de Madoerezen meer van de veeteelt dan van de akkerbouw. Het festival Karapan Sapi (stierenrennen) wordt jaarlijks gehouden.

6. Betawi

De 6,8 miljoen Betawi wonen vooral in de Indonesische hoofdstad Jakarta. De Betawi vormen in tegenstelling tot de andere bevolkingsgroepen in deze lijst geen groep die al sinds jaar en dag bestaat. De Betawi zijn de afstammelingen van de mensen die rond de 17e eeuw in en rond Batavia, het huidige Jakarta, woonden. Dat was een mengeling van allerlei etniciteiten, waaronder Javanen, Soendanezen en Balinezen, maar ook Nederlanders, Portugezen en Chinezen. De Betawi-cultuur is dan ook een smeltkroes met invloeden van allerlei andere culturen, en de Betawi-taal is een creooltaal grotendeels gebaseerd op het Maleis, maar met veel invloeden en leenwoorden uit het Chinees, Arabisch en Nederlands. Afbeelding: Ondel-ondel met op de achtergrond het Indonesisch nationaal monument (‘Monas’) in Jakarta. Ondel-ondel is een Betawi-volksdans met grote poppen.

7. Minangkabau

De Minangkabau komen uit de hooglanden van West-Sumatra. Er zijn in totaal 6,5 miljoen Minangkabau waarvan de meerderheid in de provincie West-Sumatra woont, waar ze 90% van de bevolking vormen. De Minangkabau is een van de weinige matrilineaire groepen ter wereld: de moeder (in plaats van de vader) is het hoofd van een gezin en de verwantschap loopt via de familie van de moeder. Ook de erfenis is geregeld via de vrouwelijke zijde van de familie: de jongste dochter erft het huis van haar ouders. Afbeelding: Naast het traditionele eten van de Mingangkabau (de Padang-keuken) is in Indonesië ook de architectuur heel bekend. De traditionele huizen van de Minangkabau zijn de ‘rumah gadang‘, zoals op de foto.

8. Boeginezen

Er zijn 6,4 miljoen Boeginezen (‘Bugis‘), waarvan de meesten in Zuid-Sulawesi wonen, maar ook velen in andere provincies in Sulawesi, Kalimantan en Maleisië. De provincie Zuid-Sulawesi wordt door de Boeginezen gedeeld met de Makassarezen en de Toraja’s. Terwijl de Makassarezen het zuiden van de provincie bestrijken (rond de hoofdstad Makassar) en de Toraja’s in de bergen wonen, leven de Boeginezen in de midden van het schiereiland van Zuid-Sulawesi. Bijzonder bij de Boeginezen is dat zij vijf verschillende geslachten (gender) onderscheiden: naast mannelijk en vrouwelijk zijn dat bissu (tweeslachtig), calabai (‘valse vrouw’: geboren als man maar gaat door het leven als vrouw) en calalai (‘valse man’: geboren als vrouw maar gaat door het leven als man). Zij ondergaan geen geslachtsveranderingen: een calabai is bijvoorbeeld fysiek nog steeds een man, maar leeft als vrouw en heeft een heteroseksuele relatie men een man. Afbeelding: Tanjung Bira, in het gebied van de Boeginezen, vormt een van de moosite kusten van het land. In mijn lijst van de 11 mooiste stranden van Indonesië staat deze op 1.

9. Bantamezen

De Bantamezen komen uit het gebied van het vroegere sultanaat Bantam. Dit sultanaat had op het hoogtepunt controle over beide zijden van de zeestraat van Soenda, in westelijk Java en zuidelijk Sumatra, maar de kern was het gebied wat nu de provincie Banten is. De 4,6 miljoen Bantamezen spreken geen eigen taal, maar een dialect van het Soendanees, en de bevolkingsgroep wordt dan ook vaak gezien als een subgroep van de Soendanezen. Afbeelding: De eerste expeditie vanuit Nederland naar de Indische archipel, in 1595 onder leiding van Cornelis de Houtman, bereikt als eerste het sultanaat Bantam.

10. Bandjarezen

Met 4,1 miljoen mensen zijn de Bandjarezen de grootste bevolkingsgroep van Kalimantan. Ze wonen vooral in de provincie Zuid-Kalimantan, al zijn er ook relatief grote groepen in andere provincies op Kalimantan, op Sumatra, en in Maleisië. Deze groep spreekt de Bandjarese taal, en nagenoeg allemaal zijn ze moslim. Afbeelding: De drijvende markten zijn een bekend aspect van de Bandjarese cultuur, vooral die in de hoofdstad van Zuid-Kalimantan, Banjarmasin.

11. Balinezen

De Balinezen zijn de enige bevolkingsgroep van Indonesië die hindoeïstisch is. De meeste van de 3,9 miljoen Balinezen wonen op Bali, en daarnaast wonen er ruim 100.000 op het eiland Lombok. Het hindoeïsme is erg duidelijk zichtbaar in Bali. Er zijn tienduizenden (volgens sommige schattingen honderdduizenden) tempels op het eiland. Dagelijks worden er vele offers gebracht, niet alleen bij tempels maar ook bij huizen, winkels, restaurants, etc. Zulke offers bestaan uit kleine mandjes van bananenblad gevuld met bijvoorbeeld bloemen, etenswaren en soms geld. Afbeelding: een optocht in het kader van ‘Melasti’, een ritueel dat gehouden wordt drie dagen voor de jaarlijkse ‘Dag van de Stilte‘.

Overige bevolkingsgroepen

Overige grote bevolkingsgroepen in Indonesië zijn de Atjehers (3,4 miljoen), de Dajaks uit Kalimantan (3,2 miljoen), de Sasak uit Lombok (3,2 miljoen), de Chinezen (2,8 miljoen), de Papoea’s (2,7 miljoen) en de Makassaren uit Zuid-Sulawesi (2,7 miljoen).