Een bezoek aan Indonesië betekent het kiezen welke van de ruim 17.000 eilanden bezocht worden.Veel mensen kiezen, zeker bij een eerste reis naar Indonesië, voor de meest ontwikkelde en toeristische eilanden Java, Bali en/of Lombok. In dit artikel wordt een mogelijke reisroute voor enkele weken op deze eilanden beschreven.

Onlangs zijn in het artikel ‘Plan je reis in Indonesië: welke bestemmingen?‘ enkele overwegingen beschreven voor de keuze van bestemmingen, waaronder de bereikbaarheid, kosten en accommodaties. Dit artikel richt zich enkel op de meestbezochte eilanden Java, Bali en Lombok (plus de Gili-eilanden).

Op de kaart zijn de belangrijkste highlights van Java, Bali en Lombok aangegeven. Om de volledige route te volgen zou ongeveer vier weken reistijd afdoende zijn (al zou je ook prima nog veel langer over deze eilanden kunnen reizen). Voor een reis van twee of drie weken is het aan te raden onderdelen weg te laten, en via de op de kaart aangegeven luchthavens snel van de ene naar de andere plaats te reizen. De luchthavens van Jakarta (CGK) en Bali (DPS) bieden de beste internationale verbindingen, onder andere met Schiphol. Zonder visum kun je maximaal 30 dagen (29 nachten) in Indonesië blijven (zie visumvrijstelling).

Route

Jakarta → Bogor → Bandung → Pangandaran → Jogjakarta → Bromo → Ijen → Lovina → Ubud → Zuid-Bali → Gili-eilanden → Senggigi (Lombok).

Jakarta

2 nachten: koloniale geschiedenis en moderne winkelcentra (en files)

Veel toeristen slaan Jakarta over, omdat het een erg drukke stad is (ruim 30 miljoen mensen in de stadsregio) met enorm veel files. Als je wel in Jakarta verblijft, kan je onder andere de Oude Stad (Kota Tua) van de koloniale hoofdstad Batavia bezoeken, winkelen in een van de vele shopping malls, en in het centrum langsgaan bij het nationaal monument (Monas) en het Nationaal Museum. Als je langer dan 2 nachten blijft, zou je een bezoek kunnen brengen aan Taman Mini Indonesia Indah, een groot openluchtmuseum van Indonesische culturen, of de Duizend Eilanden in de Baai van Jakarta.

Lees ook: Reizen: enkele dagen als toerist in Jakarta
Van Jakarta naar Bogor (1-2 uur): Jakarta ligt maar 50 km ten zuiden van Jakarta en is makkelijk bereikbaar per trein (bijv. vanaf station Manggarai), bus (bijv. vanaf busterminal Kampung Rambutan), taxi of huurauto.
Van Jakarta naar Bandung (2-4 uur): Als je rechtstreeks van Jakarta naar Bandung gaat kan je met de trein (vanaf station Gambir), maar makkelijker is met een van de vele shuttlebusjes. Zie het artikel ‘Reizen van Jakarta naar Bandung (trein of bus)‘.

Bogor

1 nacht: botanische tuin en presidentieel paleis

Als je ’s ochtends van Jakarta naar Bogor reist kan je nog dezelfde dag de belangrijkste attracties van Bogor bekijken. De botanische tuinen werden opgericht in de koloniale tijd en waren bekend als ’s Lands Plantentuin te Buitenzorg. In hetzelfde park is een presidentieel paleis, gebouwd in de 18e eeuw als buitenverblijf voor de gouverneurs-generaal van Nederlands-Indië.

Van Bogor naar Bandung (toeristische route): trek een hele dag uit voor de reis naar Bandung en ga over de Puncak-bergpas (zie ook het artikel over het nationaal park in dit gebied). Dit was de oorspronkelijke route voordat de tolweg bestond, en leidt door uitgestrekte theeplantages en rijstvelden en langs vulkanen. Onderweg kan je onder andere stoppen bij een safaripark, een theefabriek, of bij een van de vele restaurants tussen de theeplantages. Er gaan bussen over de pas, maar het is makkelijker met een huurauto (met chauffeur). Vermijd deze route in het weekend, want dan staan er altijd files vanwege de vele toeristen en dagjesmensen uit Jakarta.
Van Bogor naar Bandung (snelle route, 3-5 uur): bussen rijden van Bogor naar Bandung via de tolweg.

Bandung

3 nachten: het Parijs van Java en de vulkanische omgeving

De stad Bandung stond in de koloniale tijd bekend als het ‘Parijs van Java’, en nog altijd is een van de grootste trekpleisters van de stad zelf de koloniale architectuur (onder andere de Art Deco-hotels). De interessantste attracties van Bandung liggen echter in het gebied rondom de stad: de vulkaan Tangkuban Perahu in het noorden, omringd door theeplantages en warmwaterbronnen (hot spring resorts), en het kratermeer Kawah Putih ten zuiden van de stad, met in die buurt veel thee- en aardbeienplantages. In de stad zelf is ook Saung Angklung Udjo een aanrader: een cultureel centrum waar voorstellingen van Soendanese (West-Javaanse) muziek en dans worden gegeven, met in het middelpunt het van bamboe gemaakte lokale muziekinstrument ‘angklung’. Houd in Bandung, net als in Jakarta, wel rekening met regelmatige vertraging door files en drukte.

Lees ook: Tips voor hotels in Bandung
Van Bandung naar Pangandaran (5-6 uur): de makkelijkste manier van Bandung naar Pangandaran is met de bus. Bussen van het bedrijf Budiman vertrekken overdag elk uur rechtstreeks naar Pangandaran vanaf busterminal Cicaheum. Je kan ook met de trein van Badung naar Banjar gaan (4 uur), en vanaf daar een lokale bus naar Pangandaran nemen. Zie ook het artikel ‘Reizen naar Pangandaran (trein, bus of vliegtuig)‘.
Van Bandung naar Jogjakarta (8 uur): de treinreis van Bandung naar Jogjakarta is erg populair onder toeristen. Er gaan een paar treinen per dag (ook nachttreinen), maar het is aan te raden om een ochtendtrein te nemen, zodat je bij daglicht kan genieten van het uitzicht uit de trein. Zie ‘Reizen van Bandung naar Jogjakarta (trein, bus of vliegtuig)‘ voor meer informatie.

Pangandaran

2 nachten: strand, de Green Canyon en verse vis

Pangandaran is een van de populairste strandplaatsen van Java. Zowel in Pangandaran als het 40 km verderop gelegen dorpje Batu Karas kan je golfsurfen, en het is erg geschikt voor beginnende surfers. Langs de weg tussen Pangandaran en Batu Karas is de Green Canyon, een schitterende kloof met een groenblauwe rivier. In Pangandaran zelf is een drukke vismarkt met verschillende restaurants die verse vis en zeevruchten serveren.

Lees ook: Tips voor hotels in Pangandaran en Batu Karas
Van Pangandaran naar Jogjakarta (6-8 uur): Vanaf de busterminal van Pangandaran gaan er een paar rechtstreekse bussen per dag naar Jogjakarta. Een andere optie is om in Pangandaran een busje te regelen naar een van de dichtstbijzijnde treinstations (Banjar, Sidareja of Kroya), vanaf waar treinen naar Jogjakarta gaan.

Jogjakarta

4 nachten: sultanpaleis, de Merapivulkaan en Werelderfgoedtempels

Jogja is het centrum van de Javaanse cultuur. De belangrijkste bezienswaardigheden in de stad zijn het sultanpaleis en de winkelstraat Jalan Malioboro. Niet ver buiten de stad zijn er de boeddhistische tempel Borobudur uit de 8e eeuw en de hindoeïstische tempel Prambanan uit de 9e eeuw, die allebei op de Werelderfgoedlijst staan. Net ten noorden van de stad ligt de Merapivulkaan, de actiefste vulkaan van het land. Een aanrader is een tour met een terreinwagen door het ‘maanlandschap’ van as en lava dat gecreëerd is door de laatste uitbarsting in 2010.

Lees ook: Tips voor hotels in Jogjakarta
Van Jogjakarta naar Bromo: van Jogja naar de Bromovulkaan is een vrij lange reis (ongeveer 12 uur), dus je kan overwegen een tussenstop te nemen. Een optie is ook om een trein of bus van Jogja naar Malang (8 uur) of Probolinggo (9-10 uur) te nemen en daar te overnachten. De meeste hotels in deze steden bieden ook tours aan die ’s nachts vertrekken naar de Bromovulkaan, zodat je daar bent tijdens zonsopgang. Nog een andere mogelijkheid is om van Jogja naar Surabaya te vliegen, en vanaf daar een bus of trein naar Probolinggo te nemen. Je kunt ook overnachten in het dorpje Cemoro Lawang, veel dichter bij de Bromovulkaan, en dan hoef je ’s ochtends vroeg dus niet ver meer te reizen.
Snel en makkelijk: reisbureaus bieden tours aan voor het volgende gedeelte van de reis, van Jogjakarta via Bromo en Ijen tot aan Bali. Dan heb je dus geen zorgen over de reis tussen al deze plaatsen. Een voorbeeld is de 3-daagse Bromo & Ijen tour van Yogyakarta.nl.

Alternatief: ongeveer 100 km ten noorden van Centraal-Java liggen de eilandjes van Karimunjawa. Zie het artikel ‘Reizen naar Karimunjawa‘ voor uitgebreide informatie over hoe deze eilandjes te bereiken, per veerboot of vliegtuigje.

Bromo

1 nacht: vulkanen, zonsopkomst en een maanlandschap

De Bromovulkaan staat bij bijna iedereen die Java bezoekt op het lijstje. Het nationaal park Bromo-Tengger-Semeru bestaat naast de Bromovulkaan (ruim 2.300 m hoog) uit nog zo’n 20 andere bergen, waarvan de hoogste de vulkaan Semeru is (bijna 3.700 m). Rondom de Bromovulkaan bevindt zich de Tengger-zandzee. Het uitzichtpunt op de berg Penanjakan kan bereikt worden per Jeep of te voet, en sommige stukken kunnen ook te paard. Bromo is vrij toeristisch, en ’s ochtends rond zonsopkomst is het vaak druk. Vanwege de brandende zon kiezen maar weinigen voor een bezoek overdag.

Van Bromo naar Ijen: vanaf Bromo (Cemoro Lawang) gaan busjes naar Probolinggo, en vanaf daar bussen naar Bondowoso. Vanaf Bondowoso gaan er busjes richting Ijen (ongeveer tot halverwege). Voor het laatste stuk kan je bijvoorbeeld een scootertaxi (ojek) nemen.
Snel en makkelijk: net als in Jogjakarta bieden reisbureaus ook rond Bromo (bijvoorbeeld in Cemoro Lawang of Malang) tours aan naar Ijen.
Van Bromo naar Bali: als je van de Bromovulkaan rechtstreeks door wilt naar Bali kan dat makkelijk met het vliegtuig. Maatschappij Wings Air vliegt dagelijks van Malang naar Bali, vanaf Surabaya vliegen Garuda Indonesia, Lion Air, Citilink en Nam Air samen 15x per dag naar Bali.

Ijen

1 nacht: zwavelmeer en koffieplantages

Het Plateau van Ijen ligt in het uiterste oosten van Java. Het rokende kratermeer heeft groen zwavelwater en staat onder andere bekend om de ‘zwaveldragers’. Bij het meer wordt zwavel gewonnen, en de mijnwerkers klimmen twee tot drie keer per dag met een lading van zo’n 80 kilo zwavel op hun rug uit de krater. In de buurt van Ijen zijn allerlei mooie dorpjes en koffieplantages en dergelijke. Accommodaties zijn te vinden in Bondowoso aan de westkant en in en rond Banyuwangi aan de oostkant.

Van Ijen naar Lovina: als je per scootertaxi (ojek) naar Ijen bent gekomen, kan je de chauffeur vragen te wachten om je ook weer mee terug te nemen, of je kan een Jeep nemen. Je moet vervolgens naar de haven Ketapang bij Banyuwangi, waar de veerboot naar Gilimanuk op Bali vertrekt. Er gaan meerdere veerboten per uur 24 uur per dag, enkele reis 6.000 rupiah (€ 0,40) per persoon. Vanaf Gilimanuk rijden er ’s ochtends en aan het begin van de middag geregeld bussen naar Lovina (bestemming van de bus is Singaraja, 2 tot 3 uur reistijd). Lees ook: Veerboot Java-Bali en aansluitende bussen/treinen.
Van Ijen naar Ubud / Zuid-Bali: als je Lovina overslaat, kan je vanaf de veerboothaven van Gilimanuk de bus nemen naar Denpasar. In Denpasar kan je dan een taxi of scootertaxi nemen voor het laatste stukje naar je bestemming.

Lovina (Noord-Bali)

2 nachten: dolfijnen en het berglandschap van Noord-Bali

Het strand van Lovina is een van de populairste bestemmingen in het noorden van Bali. De plaats is vooral bekend van de dagelijkse dolfijnentochtjes. Elke ochtend net na zonsopkomst komen er groepen dolfijnen op zoek naar vis in de buurt van het koraal voor de kust van Lovina. De kans om dolfijnen te zien is met zo’n boottochtje vrij groot, maar vaak zijn er veel toeristen en de vele bootjes zorgen er ook voor dat de dolfijnen vaak worden weggejaagd. Vanuit Lovina kun je ook andere bezienswaardigheden in de omgeving bezoeken, zoals de oude koloniale hoofdstad Singaraja, de vulkanische hotsprings van Banjar, of in het algemeen het mooie bergachtige landschap landinwaarts.

Alternatief: in plaats van Lovina kun je natuurlijk ook naar een van de vele andere plekken in noordelijk Bali gaan. Populair zijn onder andere het ongerepte noordwesten van Bali inclusief het nationaal park West Bali en het eilandje Menjangan, of de mooie stranden aan de noordoostkant van het eiland, waaronder Amed.

Van Lovina naar Ubud: de rit van Lovina naar Ubud is zo’n 75 kilometer, door de bergen. Openbaar vervoer is beperkt (dan moet je gewoonlijk via Singaraja en Denpasar), maar Perama Tour biedt een dagelijkse shuttlebus rechtstreeks van Lovina naar Ubud. Een goede optie is ook om een auto met chauffeur te huren voor een hele dag, en onderweg bezienswaardigheden zoals de tempel Pura Ulun Danu Bratan aan te doen.

Ubud

4 nachten: tempels, musea, rijstvelden, het Monkey forest, en nog veel meer

Ubud vormt het culturele hart van Bali. In het centrum van Ubud vind je meerdere tempels en paleizen, en vooral erg veel werkplaatsen en winkeltjes van Balinese schilderijen, handwerk, etc. Er zijn ook veel musea en galerieën, waaronder Museum Puri Lukisan met traditionale en moderne Balinese kunst. De nabije Goa Gajah (olifantengrot) is een 11e-eeuwse tempel, omringd door mooie rijstvelden en watervallen. Ook een beroemde attractie van Ubud is het Monkey Forest, een heilig bos dat bewoond wordt door honderden Java-apen. Veel toeristen in Ubud bezoeken ook een traditionele Balinese dansvoorstelling, doen een Balinese kookcursus, massage of yoga. Populair is ook om een fiets- of scootertocht te maken door de rijstvelden in de omgeving, of om te gaan raften op de wilde rivieren. Ubud heeft een zeer groot aanbod van hotels en bungalows in alle prijsklassen, en ook veel restaurants waaronder het enige restaurant van Indonesië met een Michelinster (Mozaic).

Van Ubud naar Zuid-Bali: de trip van Ubud naar Zuid-Bali is zo’n 25 tot 50 km, afhankelijk van waar in Zuid-Bali je heen gaat (zie hieronder). Perama Tour biedt meerdere dagelijkse shuttlebusjes van Ubud naar Kuta en Sanur. Andere opties zijn een taxi of huurauto met chauffeur. Zie ook het artikel over Bali Airport inclusief informatie over taxi’s en bussen in Zuid-Bali.

Zuid-Bali

3 nachten: uitgaan, strand, surfen en tempels

Zuid-Bali is het meest toeristische gedeelte van heel Indonesië. Sommige toeristen komen niet verder dan alleen dit gebied, terwijl anderen het om die reden juist vermijden. De westkust van Zuid-Bali staat bekend om de stranden voor golfsurfen. De plaatsen Kuta, Legian en Seminyak hebben een grote variatie aan nachtleven, met grote discotheken, beachclubs en cafés. Aan de oostkant is Sanur wat meer gericht op gezinnen en ouderen. Op het zuidelijke schiereiland vind je onder andere Nusa Dua met de meest luxe resorts, de tempel van Uluwatu en de plaats Jimbaran met een beroemde vismarkt. In het hele gebied van Zuid-Bali is een uitgebreide toeristische infrastructuur met veel hotels, restaurants, winkels, massagesalons, reisbureautjes voor dagtochtjes, enzovoort. De tempel Tanah Lot ligt aan de westkust ten noorden van Seminyak, en kan makkelijk bezocht worden vanuit Zuid-Bali of vanuit Ubud.

Het vliegveld van Bali, Ngurah Rai International Airport, ligt ook in Zuid-Bali (tussen Kuta en Jimbaran). Veel toeristen eindigen hun reis in Indonesië dus met enkele dagen relaxen in Zuid-Bali, dicht bij het vliegveld.

Van Bali naar Gili: er zijn verschillende manieren om van Bali naar de Gili-eilanden te reizen: rechtstreeks per snelboot, of via Lombok (per veerboot of vliegtuig) en daarna met een klein bootje naar Gili. De snelbootbedrijven bieden allemaal ook een transferdienst naar de haven aan vanaf hotels in de toeristische plaatsen van Zuid- en Oost-Bali. Zie het artikel ‘Reizen naar de Gili-eilanden‘ voor uitgebreide informatie over de mogelijkheden.
Van Bali terug naar huis: Als Bali je laatste bestemming is kun je vanaf Bali Airport terugvliegen (KLM vliegt dagelijks via Singapore naar Amsterdam, en verder zijn er verbindingen naar Europa via onder andere Kuala Lumpur en Dubai). Als je terugvlucht via Jakarta kun je kiezen uit een van de ongeveer 40 dagelijkse vluchten. Lees ook het artikel over ‘overstappen op Jakarta Airport‘.

Gili-eilanden

2 nachten: duiken, snorkelen en vooral relaxen

De drie Gili-eilanden (Gili Trawangan, Gili Meno en Gili Air) liggen net voor de kust van Noordwest-Lombok. De kleine eilandjes werden populair onder backpackers vanaf de jaren 80. De relaxte sfeer wordt vooral veroorzaakt doordat er geen auto’s en scooters op de eilandjes zijn. De eilanden zijn zo klein dat je bij elk rondom kan lopen in ongeveer anderhalf uur, en de enige andere vervoermogelijkheden zijn de fiets of een paardenkar. Inmiddels zijn er op de eilandjes allerlei hotels, homestays en bungalows. Mogelijke activiteiten zijn vooral duiken en snorkelen, boottochtjes of simpelweg relaxen aan het strand. Vooral op Gili Trawangan zijn er cafés en bars waar ’s avonds livemuziek is of een DJ, en daar is elke avond een markt met allerlei soorten Indonesisch eten. Omdat er op de eilandjes ook geen politie is het een plek waar paddo’s (en andere drugs) makkelijk verkrijgbaar zijn.

Mensen die naar de Gili-eilanden komen om te (leren) duiken blijven vaak vrij lang, maar als je alleen komt om te relaxen is voor de meesten 2 à 3 nachten voldoende, omdat er verder niet veel te doen is.

Van Gili naar Senggigi: vanaf de verschillende Gili-eilanden kan je met een openbare boot naar de haven van Bangsal op Lombok. Van Bangsal naar Senggigi is ongeveer 25 kilometer. Met een taxi kost dit ruim 100.000 rupiah (€ 7). Er rijden ook kleine OV-busjes, maar zeer onregelmatig. Zie het artikel ‘Reizen naar de Gili-eilanden‘ voor meer informatie.

Senggigi (Lombok)

3 nachten: de Rinjanivulkaan en de cultuur van het Sasakvolk

Het toerisme op Lombok is nog minder ontwikkeld dan op Bali. Het meest toeristische gedeelte van het eiland is langs de westkust, ten noorden van de stad Mataram. Hier ligt ook Senggigi (waar allerlei hotels, restaurants en cafés zijn), en vooral ten noorden daarvan is de weg langs de kust erg mooi. Landinwaarts vind je de vulkaan Rinjani, met 3.726 meter een van de hoogste van het land. Voor een klimtocht naar de krater en terug trekken veel mensen twee of drie dagen uit, maar in plaats van de vulkaan te beklimmen kan je bijvoorbeeld ook alleen naar de watervallen op de helling gaan. Andere bezienswaardigheden op Lombok zijn onder andere verschillende tempels, het park en paleis van Narmada en de stranden langs de zuidkust. Je kunt ook een van de traditionele dorpen van de bevolking van Lombok, het Sasakvolk, bezoeken. In plaats van in Senggigi kun je ook verblijven aan de zuidkust in het dorp Kuta (niet te verwarren met Kuta op Bali).

Van Lombok terug naar huis: Als Lombok de laatste bestemming van je reis in Indonesië is, dan is de kans groot dat je daarna terugvliegt vanaf Jakarta of Bali. Van Lombok zijn er meer dan 10 dagelijkse vluchten naar Soekarno-Hatta International Airport bij Jakarta (onder andere met Garuda Indonesia en Lion Air) en een stuk of 8 vluchten per dag naar Ngurah Rai International Airport op Bali (onder andere met Garuda Indonesia en Wings Air). Zie het artikel ‘Overzicht: binnenlandse vluchten in Indonesië‘ voor meer informatie. Mocht je in Jakarta moeten overstappen en daar een overnachting bij willen, zie dan Overnachten bij Jakarta Airport: tips voor hotels. Van Lombok naar Bali zou je eventueel ook met de veerboot of snelboot kunnen gaan. Er zijn ook directe internationale vluchten van Lombok naar Kuala Lumpur en Singapore.

Meer of minder dan 4 weken…

De bestemmingen hierboven, en het aantal overnachtingen, zijn natuurlijk maar een suggestie. Dit kan nuttig zijn bij het plannen van een (eerste) reis naar Indonesië. Als je minder tijd hebt zou je bijvoorbeeld Lombok kunnen weglaten, West-Java kunnen overslaan (van Jakarta direct doorvliegen of met de trein naar Jogjakarta), of vanaf de Bromo-vulkaan rechtstreeks naar Bali (of Lombok) kunnen vliegen.

Als je meer dan 4 weken hebt kun je natuurlijk aan alle bestemmingen extra dagen toevoegen, of een extra eiland aandoen. Veel toeristen kiezen bijvoorbeeld voor het eiland Flores en het nationaal park Komodo. Of vlieg naar Medan en ga naar het Tobameer en de orang-oetans bij Bukit Lawang.

Reisgids kopen

Zeker als je voor het eerst naar Indonesië gaat is het nuttig om een reisgids te kopen. Natuurlijk is er veel informatie online te vinden, maar de kans is groot dat je niet tijdens je hele reis internet hebt, en reisgidsen geven vaak een goed overzicht van de lokale gebruiken, tips voor onderweg en aanbevelingen voor uitstapjes, dagtochten, restaurants en hotels. Enkele nuttige reisgidsen die van pas kunnen komen als je de bovenstaande reisroute volgt zijn bijvoorbeeld:

• Trotter reisgids Bali – Lombok – Java (2016, vooral over Bali en Lombok, met een kleiner gedeelte over Java)
• Dominicus landengids – Indonesië (2017, over Java, Bali, Lombok en Sumatra; ook beschikbaar als ebook)
• The Rough Guide to Bali and Lombok (2017)
• Lonely Planet Bali & Lombok (2017) of Lonely Planet Indonesia (2016)

Lees voor meer informatie over het reizen naar Indonesië ook de uitgebreide Checklist: goed voorbereid op reis naar Indonesië ✅.