Java en Sumatra zijn twee van de grootste en belangrijkste eilanden van Indonesië. Zo’n driekwart van de hele Indonesische bevolking woont op deze twee eilanden. Er zijn verschillende opties om tussen de twee eilanden te reizen, waarvan de gebruikelijkste opties de veerboot en het vliegtuig zijn. In dit artikel een gedetailleerd overzicht van de opties.

De opties (inhoudsopgave)

1. De goedkoopste optie: over land en met de veerboot
De veerboot tussen Merak (Java) en Bakauheni (Sumatra) duurt twee uur en kost minder dan een euro. De opties voor voor- en natransport zijn:

• Rechtstreekse bussen van Java naar Sumatra (incl. veerbootovertocht)
• Bussen naar de veerboothaven in Merak (Java)
• Bussen vanaf de veerboothaven in Bakauheni (Sumatra)
• Per trein naar de veerboothaven in Merak (Java) en op Sumatra

2. De snelste optie: per vliegtuig
Er gaan bijna 250 dagelijkse vluchten tussen verschillende luchthavens op Java (vooral Jakarta) en allerlei vliegvelden op Sumatra. Omdat er hevige concurrentie is en er ook meerdere budgetmaatschappijen vliegen is het vaak niet al te duur.

3. Extra optie: per PELNI-schip
Deze optie is niet snel en ook niet echt goedkoop, maar wel avontuurlijk. Er varen PELNI-schepen van Jakarta naar Medan in Noord-Sumatra en naar allerlei kleinere eilanden ten oosten van Sumatra.

Als je van Java naar zuidelijk Sumatra (vooral de provincie Lampung) wilt is de combinatie van bus en veerboot een goede optie. Voor bestemmingen in andere delen van Sumatra is het vliegtuig meestal een verstandigere optie, omdat de bus er meerdere dagen over doet.

---

De veerboot tussen Java en Sumatra

De veerboten naar Sumatra vertrekken op Java vanaf de haven van Merak. Merak ligt op de noordwestpunt van Java in de provincie Banten, zo’n 100 kilometer van Jakarta. De aankomsthaven op Sumatra is Bakauheni in de provincie Lampung, 90 kilometer van de provinciehoofdstad Bandar Lampung. De veerboten vertrekken 24 uur per dag meerdere keren per uur (gemiddeld elk kwartier). De overtocht duurt ongeveer 2 uur.

Een ticket (enkele reis) met de veerboot Merak-Bakauheni kost 13.000 rupiah (€ 0,90) voor volwassenen en 7.000 rupiah (€ 0,50) voor kinderen (prijzen actueel maart 2017). Tickets zijn te koop bij de haven. Tegen bijbetaling zijn er VIP-tickets beschikbaar voor een gereserveerde stoel in een ruimte met airconditioning. Een scooter meenemen op de boot kost 45.000 rupiah (€ 3,20) en per auto kost het 320.000 rupiah (€ 22,50). Gewoonlijk zijn er geen lange wachttijden voor de veerboot. Rondom nationale feestdagen (vooral rond het Suikerfeest en rond Kerstmis en nieuwjaar) zijn de wachttijden vaak wel lang (meerdere uren).

Indien je niet met eigen vervoer (bijvoorbeeld een huurauto) reist, zijn er twee mogelijkheden om naar de veerboothaven van Merak te reizen: per bus of per trein. Sommige langeafstandsbussen bieden een rechtstreekse verbinding tussen steden op Java en Sumatra, inclusief overtocht met de veerboot. Zie hieronder voor meer informatie.

Per bus van Java naar Sumatra

De goedkoopste manier van Java naar Sumatra is per bus, gecombineerd met de veerboot. Sumatra is een zeer groot eiland (over de weg bijna 2.500 km van noord naar zuid), dus hou rekening met lange reistijden. Er rijden rechtstreekse bussen van Java naar Sumatra die meegaan met de veerboot, of je kunt een bus nemen naar Merak, dan als voetpassagiers met de veerboot, en dan vanaf Bakauheni met een andere bus verder.

Rechtstreekse bussen Java-Sumatra

Verschillen busbedrijven hebben directe busroutes tussen Java (vooral Jakarta en Bandung) en allerlei steden op Sumatra (inclusief overtocht met de veerboot). Deze bussen hebben een zeer lange reistijd. De reistijd van Jakarta naar Bandar Lampung (de dichtstbijzijnde stad op Sumatra) is ongeveer 7 à 9 uur. De reistijd naar Banda Atjeh in het uiterste noorden van Sumatra is ruim 3 dagen. De bussen hebben vaak een toilet aan boord en stoppen dan alleen twee tot drie keer per dag voor een maaltijd.

Er bestaat geen compleet overzicht van de beschikbare bussen. In Jakarta vertrekken bussen naar Sumatra vanaf verschillende busterminals (meestal Kalideres of Kampung Rambutan). In Bandung vertrekken de meeste bussen naar Sumatra niet vanaf een busterminal maar vanaf de kantoren van de verschillende busbedrijven langs de hoofdweg Jalan Soekarno-Hatta. Reken voor rechtstreekse bussen vanaf Jakarta/Bandung op prijzen vanaf ongeveer 150.000 rupiah (€ 10,50) naar Lampung tot ruim 500.000 rupiah (€ 35) naar Noord-Sumatra en Atjeh.

De rechtstreekse bussen zijn vooral een goede optie tussen westelijk Java en zuidelijk Sumatra. Busbedrijf DAMRI rijdt vanaf station Gambir in Centraal-Jakarta enkele keren per dag met luxe bussen naar enkele steden in de provincie Lampung. De bussen naar station Tanjungkarang in provinciehoofdstad Bandar Lampung vertrekken om 8:00, 10:00, 20:00 en 21:00 vanaf Gambir. De ticketprijs is 160.000 (€ 11,20, bisnis-klasse) tot 240.000 rupiah (€ 16,80, super eksekutif-klasse). Er zijn ook dagelijkse DAMRI-bussen naar Bandar Lampung vanaf Bogor, Bekasi en Bandung.

Bussen op Java: naar Merak

In plaats van een rechtstreekse bus van Java naar Sumatra kun je ook een bus nemen naar de veerboothaven van Merak, dan als voetpassagier de veerboot nemen, en op Sumatra een andere bus nemen voor het vervolg van de reis.

• Jakarta → Merak: Vanaf busterminal Kalideres in West-Jakarta rijden er 24 uur per dag minimaal 2 bussen per uur naar de veerboothaven van Merak. Vanaf andere busterminals in Jakarta (onder andere Kampung Rambutan in Oost-Jakarta en Tanjung Priok in Noord-Jakarta) rijden er overdag ook regelmatig bussen. Een busticket Jakarta-Merak kost ongeveer 30.000 rupiah (€ 2,10). De reistijd is erg afhankelijk van de verkeersdrukte, maar gewoonlijk ongeveer 3 uur.
• Jakarta Airport → Merak: Er gaat overdag elk uur een luxe DAMRI-bus van Soekarno-Hatta International Airport naar Merak, via Serang en Cilegon. De prijs voor een enkele reis is 60.000 rupiah (€ 4,20).
• Bogor → Merak: Overdag gaat er elk uur een bus van de busterminal in Bogor naar Merak. De prijs is 50.000 rupiah (€ 3,50).
• Bandung → Merak:Er gaat overdag minimaal elk uur een bus van busterminal Leuwi Panjang in Bandung naar Merak. Een ticket voor een economy class-bus kost 65.000 rupiah (€ 4,25), voor een executive class-bus 95.000 rupiah (€ 6,35). De reistijd erg afhankelijk van de verkeersdrukte, maar gewoonlijk ongeveer 6 uur.
• Overige steden → Merak:Vanaf andere steden op Java is het gewoonlijk het eenvoudigst om een bus (of ander vervoer) te nemen naar Jakarta, en daar over te stappen op de bus naar Merak.

Bussen op Sumatra: vanaf Bakauheni

Bij de veerboothaven van Bakauheni zijn er allerlei opties voor bussen naar steden op Sumatra, vooral richting de provinciehoofdstad Bandar Lampung. De busrit van 90 kilometer naar Bandar Lampung kost ongeveer 20.000 tot 35.000 rupiah (€1,40-2,50), afhankelijk van hoe luxe de bus is. Shuttlebusjes zijn iets duurder. In Bandar Lampung kun je eventueel overstappen op de trein naar Palembang (zie onder).

Ook bussen naar andere bestemmingen zijn beschikbaar bij de haven van Bakauheni. Zo kun je hier nog opstappen bij veel van de rechtstreekse bussen die vanuit Java kwamen.

Per trein van Java naar Sumatra

Er zijn veel minder opties per trein dan per bus, maar het is wel mogelijk om de veerboothaven van Merak per trein te bereiken. Op Sumatra rijden ook treinen, maar die reiken niet tot aan de veerboothaven van Bakauheni.

Treinen naar de veerboothaven van Merak (Java)

Het spoorwegnetwerk op Java is vrij uitgebreid (zie ook ‘Treinreizen op Java‘). Sinds 2017 rijden er echter geen rechtstreekse treinen meer tussen Jakarta en Merak. Tegenwoordig moet je eerst met een forenzentrein van Jakarta (station Tanah Abang) naar het stadje Rangkasbitung, waar je kunt overstappen op de ‘Lokal Merak‘-trein naar Merak.

Treinen op Sumatra

Het spoorwegnetwerk op Sumatra is beperkt, en er is geen spoorlijn naar de veerboothaven van Bakauheni. Er rijden wel treinen vanuit Bandar Lampung (90 kilometer vanaf Bakauheni) naar Palembang in de provincie Zuid-Sumatra. De reistijd is 9 à 10 uur. Van Bakauheni naar Bandar Lampung moet je dus eerst een bus, shuttlebusje of taxi nemen (zie boven bij ‘bussen op Sumatra‘).

• Trein KA Rajabasa II (treinnr. S8): vertrek Bandar Lampung station Tanjungkarang (8:30), aankomst Palembang station Kertapati (18:15). Ekonomi-klasse, enkele reis ongeveer 32.000 rupiah (€ 2,15).
• Trein KA Sriwijaya II (treinnr. S2): vertrek Bandar Lampung station Tanjungkarang (21:00), aankomst Palembang station Kertapati (5:35). Bisnis-/eksekutif-klasse, enkele reis 125.000-200.000 rupiah (€ 8,75-14,00).

Vanaf Palembang rijden er nog twee treinen per dag verder naar Lubuk Linggau. Naast deze treinen rijden er ook enkele lokale treinen rond de stad Padang in West-Sumatra, en rond Medan in Noord-Sumatra (waaronder tussen Medan en het vliegveld).

---

Per vliegtuig van Java naar Sumatra

De snelste manier om van Java naar Sumatra te gaan is per vliegtuig. Er zijn bijna 250 (!) dagelijkse rechtstreekse vluchten tussen de twee eilanden (inclusief de kleinere eilanden van de provincies Riau-eilanden en Banka-Biliton, die gewoonlijk bij Sumatra gerekend worden). Verreweg de meeste opties op Java zijn er vanaf Jakarta, maar je kunt ook naar Sumatra vliegen vanaf Bandung, Jogjakarta en Surabaya. Zie de kaart bovenaan dit artikel voor een overzicht van de luchthavens.

De belangrijkste luchthaven op Sumatra voor reizigers is Kualanamu International Airport bij Medan. Dit is de toegangspoort tot Noord-Sumatra, waar onder andere het Tobameer en de orang-oetans bij Bukit Lawang te vinden zijn. Zie ook het artikel ‘Aankomst op Medan Airport‘ inclusief informatie over treinen en bussen. De dichtstbijzijnde luchthaven bij het hoogland van Bukittinggi in West-Sumatra is die van Padang.

Zie hieronder het complete overzicht van opties en vluchtfrequenties tussen Java en Sumatra. Tickets voor vluchten zijn te boeken via de websites van de maatschappijen: Garuda Indonesia, Lion Air (inclusief Wings Air), Sriwijaya Air (inclusief Nam Air), Citilink, Batik Air, AirAsia en Express Air. Tickets zijn ook te vinden via sites zoals Skyscanner.nl en het Indonesische Traveloka.com.

Vanaf Jakarta

Er zijn ongeveer 183 rechtstreekse vluchten per dag naar 16 verschillende vliegvelden op Sumatra vanaf de grootste luchthaven van Jakarta, Soekarno-Hatta International Airport (CGK). De meeste vluchten zijn naar de grote provinciehoofdsteden Medan, Palembang, Padang en Pekanbaru, met elk dagelijks meer dan 20 rechtstreekse verbindingen met de internationale luchthaven van Jakarta. Zie hieronder een overzicht per luchthaven op Sumatra (en omringende kleinere eilanden). Er zijn ook vluchten naar Sumatra vanaf de tweede luchthaven van Jakarta, zie onder.

• Banda Aceh (BTJ): 3 keer per dag, vluchtduur 2 uur 45 minuten. Garuda Indonesia (3x). Ook drie keer per dag Lion Air met korte tussenstop in Medan.
• Bandar Lampung (TKG): 16 keer per dag, vluchtduur 45 minuten. Garuda Indonesia (6x), Sriwijaya Air (5x), Lion Air (4x), Nam Air (1x).
• Batam (BTH) in de Riau-eilanden: 14 keer per dag, vluchtduur 1 uur 45 minuten. Garuda Indonesia (5x), Lion Air (3x), Citilink (3x), Sriwijaya Air (2x), Batik Air (1x).
• Bengkulu (BKS): 8 keer per dag, vluchtduur 1 uur 15 minuten. Lion Air (4x), Garuda Indonesia (2x), Citilink (1x), Nam Air (1x).
• Jambi (DJB): 13 keer per dag, vluchtduur 1 uur 20 minuten. Lion Air (6x), Garuda Indonesia (4x), Nam Air (2x), Citilink (1x).
• Lubuk Linggau (LLG) in Zuid-Sumatra: 1 à 2 keer per dag, vluchtduur 1 uur 10 minuten. Nam Air (10x/week).
• Medan (KNO): 32 keer per dag, vluchtduur 2 uur 20 minuten. Lion Air (12x), Garuda Indonesia (10x), Citilink (4x), Batik Air (4x), Sriwijaya Air (2x).
• Muara Bungo (MRB) in de provincie Jambi: 1 keer per dag, vluchtduur 1 uur 10 minuten. Sriwijaya Air (1x).
• Padang (PDG): 22 keer per dag, vluchtduur 1 uur 45 minuten. Lion Air (9x), Garuda Indonesia (7x), Sriwijaya Air (2x), Batik Air (2x), Citilink (2x).
• Palembang (PLM): 23 keer per dag, vluchtduur 1 uur 10 minuten. Garuda Indonesia (10x), Lion Air (8x), Batik Air (3x), Nam Air (2x).
• Pangkal Pinang (PGK) op het eiland Banka: 14 keer per dag, vluchtduur 1 uur 10 minuten. Lion Air (6x), Sriwijaya Air (4x), Garuda Indonesia (2x), Nam Air (1x), Citilink (1x).
• Pekanbaru (PKU): 20 keer per dag, vluchtduur 1 uur 45 minuten. Garuda Indonesia (8x), Lion Air (7x), Batik Air (3x), Citilink (2x).
• Sibolga (FLZ) in Noord-Sumatra: 0 à 1 keer per dag, vluchtduur 2 uur 10 minuten. Garuda Indonesia (4x/week).
• Silangit (DTB) in Noord-Sumatra: 2 à 3 keer per dag, vluchtduur 1 uur 55 minuten. Sriwijaya Air (2x/dag), Garuda Indonesia (3x/week).
• Tanjung Pandan (TJQ) op het eiland Billiton: 10 keer per dag, vluchtduur 1 uur. Sriwijaya Air (3x), Nam Air (2x), Lion Air (2x), Garuda Indonesia (2x), Citilink (1x)
• Tanjung Pinang (TNJ) op het eiland Bintan in de Riau-eilanden: 3 keer per dag, vluchtduur 1 uur 30 minuten. Garuda Indonesia (1x), Lion Air (1x), Sriwijaya Air (1x).

Naast het grote aantal dagelijkse vluchten naar Sumatra vanaf Soekarno-Hatta International Airport, zijn er ook 27 vluchten per dag naar Sumatra (inclusief Batam) vanaf de tweede luchthaven van Jakarta: Halim Perdanakusuma Airport (HLP).

• Banda Aceh (BTJ): 1 keer per dag, vluchtduur 2 uur 40 minuten. Batik Air (1x).
• Bandar Lampung (TKG): 4 keer per dag, vluchtduur 55 minuten. Wings Air (3x), Batik Air (1x).
• Batam (BTH) in de Riau-eilanden: 1 keer per dag, vluchtduur 1 uur 45 minuten. Batik Air (1x).
• Bengkulu (BKS): 2 keer per dag, vluchtduur 1 uur 10 minuten. Batik Air (2x).
• Medan (KNO): 6 keer per dag, vluchtduur 2 uur 15 minuten. Batik Air (4x), Citilink (2x).
• Padang (PDG): 4 keer per dag, vluchtduur 1 uur 45 minuten. Batik Air (2x), Citilink (2x).
• Palembang (PLM): 7 keer per dag, vluchtduur 1 uur 5 minuten. Citilink (4x), Batik Air (3x).
• Pekanbaru (PKU): 2 keer per dag, vluchtduur 1 uur 45 minuten. Batik Air (2x).

Vanaf Bandung

De luchthaven van Bandung, Husein Sastranegara International Airport (BDO), heeft zo’n 14 dagelijkse vluchten naar 6 verschillende steden op Sumatra (inclusief Batam).

• Bandar Lampung (TKG): 4 keer per dag, vluchtduur 1 uur. Wings Air (3x), Express Air (1x).
• Batam (BTH) in de Riau-eilanden: 2 keer per dag, vluchtduur 1 uur 45 minuten. Citilink (1x), Batik Air (1x).
• Medan (KNO): 4 keer per dag, vluchtduur 2 uur 20 minuten. Lion Air (3x), Citilink (1x).
• Padang (PDG): 0-1 keer per dag, vluchtduur 1 uur 55 minuten. Express Air (4x/week).
• Palembang (PLM): 2 keer per dag, vluchtduur 1 uur 10 minuten. Express Air (1x), Citilink (1x).
• Pekanbaru (PKU): 1 keer per dag, vluchtduur 1 uur 50 minuten. Citilink (1x).

Vanaf Jogjakarta

Adisucipto International Airport (JOG) van Jogjakarta heeft 6 dagelijkse vluchten naar 4 verschillende steden op Sumatra (inclusief Batam).

• Batam (BTH) in de Riau-eilanden: 2 keer per dag, vluchtduur 2 uur. Lion Air (2x).
• Medan (KNO): 1 keer per dag, vluchtduur 3 uur. AirAsia (1x).
• Palembang (PLM): 2 keer per dag, vluchtduur 1 uur 30 minuten. Express Air (1x), Nam Air (1x).
• Pekanbaru (PKU): 1 keer per dag, vluchtduur 2 uur 10 minuten. Citilink (1x).

Vanaf Centraal-Java

Zowel Adi Sumarmo International Airport (SOC) van de stad Solo (ook wel Surakarta) als Achmad Yani International Airport (SRC) van provinciehoofdstad Semarang hebben één dagelijkse vlucht naar het eiland Batam in de Riau-eilanden, net ten oosten van Sumatra. Voor vluchten naar steden op Sumatra moet je overstappen in Batam of Jakarta.

• van Solo naar Batam (BTH): 1 keer per dag, vluchtduur 2 uur. Lion Air (1x).
• van Semarang naar Batam (BTH): 1 keer per dag, vluchtduur 1 uur 55 minuten. Lion Air (1x).

Vanaf Surabaya

Vanaf de luchthaven Juanda International Airport (SUB) van Surabaya in Oost-Java zijn er 9 rechtstreekse vluchten per dag naar vier verschillende steden op Sumatra (inclusief Batam).

• Batam (BTH) in de Riau-eilanden: 5 keer per dag, vluchtduur 2 uur 10 minuten. Lion Air (3x), Citilink (2x).
• Medan (KNO): 2 keer per dag, vluchtduur 3 uur. Lion Air (2x).
• Palembang (PLM): 1 keer per dag, vluchtduur 1 uur 55 minuten. Citilink (1x).
• Pekanbaru (PKU): 1 keer per dag, vluchtduur 2 uur 30 minuten. Citilink (1x).

---

Per PELNI-schip van Java naar Sumatra

Rederij PELNI verzorgt scheepvaartdiensten over lange afstanden in heel Indonesië. Door de opkomst van goedkope vliegtickets zijn er nu veel minder PELNI-routes naar Sumatra dan vroeger; de meeste PELNI-schepen varen tegenwoordig naar en in het oosten van Indonesië.

Reizen per schip is veel langzamer dan per vliegtuig en ook niet per se goedkoper. Een 1e-klasticket op de route van Jakarta naar Medan kost ruim 1,3 miljoen rupiah (€ 95). Het goedkoopste economy class-ticket op dezelfde route ruim 400.000 rupiah (€ 28). De overtocht duurt, inclusief twee tussenstops, 56 uur. Sommige eilandjes van de Riau-eilanden ten oosten van Sumatra zijn niet bereikbaar per vliegtuig, en daarvoor is het PELNI-schip soms de enige optie. Voor meer algemene informatie over PELNI, de dienstregeling, het kopen van tickets, etc., zie het artikel ‘Reizen per PELNI-schip door Indonesië (routes en tickets)‘.

De dienstregeling van de PELNI-schepen wordt altijd ongeveer 1 à 2 maanden vooraf bekendgemaakt, en het is dus niet mogelijk om een volledig overzicht te geven. Gewoonlijk is Medan (haven Belawan) de enige stad op het vasteland van Sumatra die wordt aangedaan door PELNI-schepen, en daarnaast varen de schepen naar allerlei kleinere eilanden ten oosten van Sumatra. De volgende twee PELNI-routes zijn gebruikelijk tussen Java en Sumatra en omstreken:

• Schip ‘Kelud‘ vaart elke week van Jakarta naar Medan en terug: Tanjung Priok (Jakarta) – Batu Ampar (Batam) – Tanjung Balai (Karimun) – Belawan (Medan), en terug.
• Schip ‘Bukit Raya‘ of ‘Lawit‘ vaart ongeveer eens per twee weken vanaf Jakarta een rondje langs Banka/Billiton en de Riau-eilanden, bijvoorbeeld: Tanjung Priok (Jakarta) – Belinyu (Banka) – Kijang (Bintan) – Letung (Anambas) – Tarempa (Anambas) – Natuna (Natuna) – Midai (Natuna) – Serasan (Natuna) – Pontianak (West-Kalimantan) – Tanjung Pandan (Billiton) – Tanjung Priok (Jakarta). De route is soms in de tegenovergestelde richting, en soms wordt na Pontianak naar Tanjung Perak (Surabaya) gevaren.

Er gingen tot ongeveer 2010 ook PELNI-schepen naar Padang in West-Sumatra, maar deze varen nu niet meer regelmatig. De afgelopen jaren wordt er wel rond kerst en oud en nieuw een schip ingezet voor enkele retourvaarten op de route Jakarta-Padang-Nias-Sibolga.

---

Lees ook…

• Binnenlandse vluchten in Indonesië
• Treinreizen op Java (routes, tickets, etc.)
• Reizen per PELNI-schip door Indonesië (routes en tickets)