Het regentschap Sidoarjo (Kabupaten Sidoarjo) ligt in de metropoolregio van de miljoenenstad Surabaya. Oorspronkelijk was Sidoarjo vooral bekend als garnalenstad, vanwege de vele garnalenvissers en de garnalenkroepoek. Sinds 2006 is Sidoarjo ook wel de modderstad, door de uitbarsting van een enorme moddervulkaan die zo’n 15 dorpjes heeft verwoest.
Dorpjes zijn verwoest door de modderstroom van Sidoarjo. Zie meer over deze moddervulkaan hieronder bij ‘Ontdek de geschiedenis’.
Dit artikel is onderdeel van de “Ontdek de archipel“-serie over de steden en regentschappen van Indonesië. De artikelen in deze serie zijn niet bedoeld als encyclopedie, maar als overzicht van interessante feiten en achtergronden over de regio’s van Indonesië en hun ‘claim to fame‘: waar staat de stad of het regentschap bekend om en waarom zou je er op bezoek gaan?
Ontdek…
■ …de ligging (plaatsbeschrijving)
■ …het landschap (natuur en bebouwde omgeving)
■ …de bevolking (demografie en cultuur)
■ …de symbolen (bijv. het wapen en betekenis van de naam)
■ …de geschiedenis (gebeurtenissen in de regio)
■ …de bezienswaardigheden (toerisme)
■ …hoe je er komt (bereikbaarheid)
Ontdek de ligging
Ligging van Sidoarjo (rood) in Oost-Java, met Surabaya in het bruin en de rest van Gerbangkertosusila in het oranje.
Het regentschap Sidoarjo ligt in het noorden van de provincie Oost-Java. Sidoarjo ligt direct ten zuiden van de miljoenenstad Surabaya, de provinciehoofdstad van Oost-Java. Langs de grenzen van het regentschap lopen twee aftakkingen van de rivier de Brantas, die aan de oostzijde van Sidoarjo uitmonden in de zeestraat van Madura. Sidoarjo ligt hemelsbreed zo’n 660 km ten oosten van de Indonesische hoofdstad Jakarta.
In het midden van het regentschap ligt het stadje Sidoarjo, en verder bestaat het regentschap uit meer voorsteden, buitenwijken en industrieterreinen voor de stad Surabaya en ook Surabaya’s vliegveld: Juanda International Airport. Sidoarjo is ook onderdeel van de metropoolregio van Surabaya, genaamd ‘Gerbangkertosusila‘ (hierbij staat ‘su‘ voor Surabaya, ‘si‘ voor Sidoarjo en de rest van de afkorting voor vijf andere steden/regentschappen).
Ontdek het landschap
Typisch landschap in het oosten van Sidoarjo, met veel viskwekerijen.
Het regentschap Sidoarjo ligt in de rivierdelta van de Brantas. Bij het stadje Mojokerto, net ten westen van Sidoarjo, splitst de Brantas in tweeën. Vanaf daar loopt de Kali Mas (‘gouden rivier’) verder in noordoostelijke richting naar Surabaya en de Kali Porong in (zuid)oostelijke richting. De twee rivieren vormen gedeeltelijk de noord- en zuidgrenzen van het regentschap Sidoarjo.
Het gehele regentschap is nagenoeg vlak. Het moerassige oostelijke gedeelte, vlakbij de zeestraat van Madura, ligt rond zeeniveau en wordt vooral gebruikt voor viskwekerijen. Het middengedeelte ligt zo’n 3 tot 10 meter boven zeeniveau en is grotendeels bebouwd: hier liggen het stadje Sidoarjo zelf, grote buitenwijken van Surabaya, en de luchthaven. Het westelijke gedeelte ligt nog iets hoger (10-25 m) en is landbouwgebied met vooral rijstvelden. In het zuiden van het regentschap bevindt zich sinds 2006 de grootste moddervulkaan ter wereld. Meer daarover hieronder bij ‘Ontdek de geschiedenis’.
Ontdek de bevolking
Het regentschap Sidoarjo heeft ruim 2,1 miljoen inwoners[1], op een oppervlakte van 634 km². Daarmee is Sidoarjo zowel qua oppervlakte als qua inwoneraantal ongeveer drie keer zo groot als de gemeente Rotterdam. De bevolkingsdichtheid is vrij hoog in nagenoeg het hele regentschap (bestaande uit 18 districten). Enkel het district Jabon in het uiterste zuidoosten is minder dichtbevolkt. De districten Waru en Taman in het noorden, direct grenzend aan Surabaya, zijn juist heel dichtbevolkt. Hier zijn ook veel fabrieken, en de industrie is dan ook de grootste werkgever.
De meerderheid van de bevolking in Sidoarjo is Javaans. De belangrijkste minderheden zijn de Madoerezen en Chinees-Indonesiërs. Islam is verreweg de grootste religie in Sidoarjo. Volgens de laatste telling waren er in het regentschap zo’n 700 moskeeën, 32 kerken, 4 hindoetempels en 1 boeddhistische tempel.[2]
Etiket van Nyonya Meneer met de karakteristieke foto van Lauw Ping Nio.
Wellicht de bekendste oud-inwoner van Sidoarjo is mevrouw Lauw Ping Nio, beter bekend als Nyonya Meneer, die in 1895 in Sidoarjo werd geboren. ‘Nyonya‘ betekent ‘mevrouw’, en ‘meneer’ is een door het Nederlands beïnvloede verbastering van het woord ‘menir‘, dat ‘gebroken rijst’ betekent. De Javaans-Chinese Lauw Ping Nio werd zo genoemd omdat haar moeder tijdens de zwangerschap graag gebroken rijst at.
Nyonya Meneer is heel beroemd geworden, omdat zij het gebruik van traditionele Javaanse (kruiden)medicijnen (‘jamu‘) professionaliseerde, en in 1919 in Semarang het bedrijf Nyonya Meneer oprichtte, met een foto van haarzelf op het etiket. Het familiebedrijf bestaat nog steeds, en is verreweg het grootste en bekendste jamu-bedrijf van Indonesië. In 2017 echter werd het bedrijf failliet verklaard, en het is nog onduidelijk of er een doorstart komt.
Ontdek de symbolen
Het wapen van het regentschap Sidoarjo is vijfhoekig: een verwijzing naar de vijf principes van de Pancasila, de filosofische grondslag van de Indonesische republiek. De ster verwijst daarbij specifiek naar een van die vijf principes: het geloof in “de ene en enige God”. De rijstpluim en suikerriet verwijzen naar de belangrijkste landbouwproducten van de regio, en de 18 rijstkorrels duiden specifiek op de 18 districten (Kecamatan) binnen het regentschap. Een ander belangrijk onderdeel van de lokale economie is de viskwekerijen. De bandengvis en de garnaal in het midden verwijzen daarnaar (en vormen de letter ‘S’ van Sidoarjo).
Het motto van het regentschap is “Sidoarjo permai bersih hatinya“, wat zoiets betekent als “Pittoresk Sidoarjo met zuiver hart”. De woorden ‘permai bersih hatinya’ vormen echter ook nog weer een afkorting voor een langer motto, namelijk “PERtanian Maju, Andalan Industri, BErsih, Rapi, SerasI, Hijau, seHAT, Indah dan NYaman“: “Vooruitstrevende landbouw, industrie als steunpilaar, schoon, netjes, harmonieus, groen, gezond, mooi en comfortabel.”
Ontdek de geschiedenis
Garnalenkroepoek uit de garnalenstad.
In de 11e en 12e eeuw was het gebied dat nu Sidoarjo heet onderdeel van het koninkrijk Janggala, dat zich uitstrekte over een groot deel van Oost-Java. Men denkt dat de hoofdstad Kahuripan lag in wat nu het district Gedangan in het regentschap Sidoarjo is. In de eeuwen daarna was het gebied onderdeel van verschillende koninkrijken en sultanaten, totdat Java gekoloniseerd werd door de Nederlanders. In 1859 werd Sidoarjo afgesplitst van Surabaya en dus een eigen regentschap, eerst onder de naam Sidokare maar in hetzelfde jaar al veranderd in Sidoardjo.
Het stadje Sidoarjo staat bekend als de garnalenstad (kota udang), vanwege de vele garnalenvissers en garnalenkwekerijen. Naar men zegt is het ook de plaats waar kroepoek gemaakt van garnalen (kerupuk udang) is uitgevonden. Sinds 2006 is Sidoarjo echter ook bekend onder een andere bijnaam: de modderstad (kota lumpur).
Een voormalige moskee komt nog boven de modder uit. De huisjes die eromheen stonden zijn totaal verdwenen onder de modder.
Bij gaswinning in Sidoarjo door het bedrijf PT Lapindo Brantas ging er op 26 mei 2006 iets mis, wat leidde tot een ‘blow-out’. De volgende ochtend, na het dichtpompen van het boorgat, ontstond er iets verderop een moddervulkaan waarbij water, modder en hete gassen uitgespuwd werden. Op het hoogtepunt kwam er wel 180.000 kubieke meter modder per dag uit de grond. Inmiddels is dat een stuk minder, maar nog altijd zo’n 10.000 m³ per dag en volgens onderzoekers kan dat nog tientallen jaren doorgaan. Zo’n 15 dorpjes zijn onder de modder verdwenen en compleet onbewoonbaar geworden, en ook wegen en spoorwegen worden van tijd tot tijd bedolven. De modder uit de moddervulkaan, vaak genoemd Lusi (afkorting voor Lumpur Sidoarjo oftewel Sidoarjo-modder), wordt nu door dijken in bedwang gehouden. Een deel van de modder stroomt ook in de Porongrivier, waar het ook een nieuw eiland heeft gevormd.
Sommige onderzoekers denken dat, naast de gasboringen, ook de zware aardbeving bij Jogjakarta (250 km verderop) van die ochtend, een oorzaak van de moddervulkaan kan zijn. De meesten zien echter het gaswinningsbedrijf als de schuldige, en er is veel kritiek op het bedrijf dat er te weinig wordt gedaan aan het verhelpen van de problemen en het betalen van schadevergoedingen. Het moddergebied is inmiddels ook een toeristische attractie, zie hieronder.
Ontdek de bezienswaardigheden
Een van de monumenten bij de moddervulkaan: verzonken standbeelden.
Als regio met vooral buitenwijken van Surabaya en industrie is Sidoarjo niet erg toeristisch. Veel toeristen komen er alleen op het vliegveld (Juanda Airport). Er zijn wel een paar stranden langs de oostkust, het Museum Mpu Tantular en een kleine 14e-eeuwse tempel, maar de belangrijkste toeristische attractie is nu eigenlijk Lusi, het rampgebied van de moddervulkaan (zie ‘Ontdek de geschiedenis’ hierboven).
De lokale bewoners zien de toeristen graag komen, omdat velen hun huis en hun inkomen (bijvoorbeeld landbouwgrond) zijn kwijtgeraakt. Lokale gidsen bieden motor-/scooterritten aan over de dijken en de delen van de moddervlakte die al zijn uitgehard.[3] De overheid probeert nu ook van het nieuw ontstane eiland in de Porongrivier een toeristische attractie te maken. Er onstaan hier mangrovebossen, en je kunt hier viskwekerijen bezoeken.[4]
Ontdek hoe je er komt
Ook over de weg is het regentschap makkelijk bereikbaar. Sidoarjo ligt aan de oorspronkelijke Grote Postweg, waarvan grote delen inmiddels snelwegen zijn. Zo is er ook een snelweg (tolweg) tussen Surabaya en Sidoarjo, met een aftakking naar de luchthaven. Binnen het regentschap bevinden zich verder 14 spoorwegstations. Bij de meeste van deze stations stoppen alleen lokale forenzentreinen (naar Surabaya), maar bij sommige ook treinen naar andere steden in Oost-Java zoals Malang, Blitar en Banyuwangi. Op het belangrijkste station, station Sidoarjo, stoppen ook langeafstandstreinen treinen van en naar Jakarta.
Lees verder
- Websitetip: literaire stadswandelingen op Java (inclusief stadswandeling in Surabaya)
- Koloniale hotels II: Nostalgie in Oost-Java (o.a. het voormalige Hotel Oranje in Surabaya)
- ‘Ontdek de archipel’-serie: artikelen over Indonesische steden en regentschappen
Voetnoten
[1] Statistisch bureau van de provincie Oost-Java: BPS Jatim.
[2] Statistisch bureau van het regentschap Sidoarjo: BPS Sidoarjo.
[3] Sidoarjo mud volcano: Dark Tourism.
[4] Sidoarjo to turn mud wasteland into tourist attraction: The Jakarta Post.
In de Archipel 