Het regentschap Jayawijaya (Kabupaten Jayawijaya) ligt in het hart van Papoea. Het bestaat uit hoge bergen en de Baliemvallei. Sinds de ‘ontdekking’ van de regio in 1938 heeft het gebied zich flink ontwikkeld, maar nog altijd leeft het inheemse Danivolk erg traditioneel, en in hun dorpen kun je nog mummies vinden van oude stamhoofden.
De inwoners van de dorpen in Jayawijaya wonen in cirkelvormige rieten hutten.
Dit artikel is onderdeel van de “Ontdek de archipel“-serie over de steden en regentschappen van Indonesië. De artikelen in deze serie zijn niet bedoeld als encyclopedie, maar als overzicht van interessante feiten en achtergronden over de regio’s van Indonesië en hun ‘claim to fame‘: waar staat de stad of het regentschap bekend om en waarom zou je er op bezoek gaan?
Ontdek…
■ …de ligging (plaatsbeschrijving)
■ …het landschap (natuur en bebouwde omgeving)
■ …de bevolking (demografie en cultuur)
■ …de symbolen (bijv. het wapen en betekenis van de naam)
■ …de geschiedenis (gebeurtenissen in de regio)
■ …de bezienswaardigheden (toerisme)
■ …hoe je er komt (bereikbaarheid)
Ontdek de ligging
Het regentschap Jayawijaya is een van de 29 regentschappen/steden van de provincie Papoea (42 inclusief West-Papoea). Bij de oprichting van het regentschap was Jayawijaya enorm groot: 61.000 km² oftewel anderhalf keer Nederland. In 2002 en 2008 zijn er echter zeven regentschappen afgesplitst, waardoor er nu nog ‘maar’ 6.585 km² overblijft (Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht samen). Er liggen plannen voor nog meer afsplitsingen.
De hoogste berg van Jayawijaya (en 3e van Indonesië), de Puncak Trikora, gezien vanuit het noorden (foto: Christian Stangl).
Het huidige Jayawijaya ligt in het midden van de provincie Papoea, hemelsbreed zo’n 250 km ten zuidwesten van de provinciehoofdstad Jayapura en ruim 3.500 km ten oosten van de Indonesische hoofdstad Jakarta.
Het regentschap is genoemd naar de bergketen Jayawijaya (vroeger Oranjegebergte) aan de zuidkant van het regentschap. Door het regentschap stroomt de Baliemrivier, en een groot deel van het gebied bestaat dan ook uit de Baliemvallei (ook wel Grote Vallei genoemd). De meeste inwoners van Jayawijaya wonen in deze vallei en hier is ook de hoofdplaats van het regentschap, Wamena.
Ontdek het landschap
Aan de zuidkant van het regentschap liggen de hoge bergen van het Jayawijaya-gebergte, met daarbij de Puncak Trikora (vroeger Wilhelminatop). De Trikora is met 4.750 m de op twee na hoogste berg van Indonesië, na de Puncak Jaya (Carstenszpyramide) 100 km naar het westen en de Puncak Mandala (Julianatop) 200 km naar het oosten.
Het vliegveld van Wamena ligt in het relatief vlakke deel van Jayawijaya: de Baliemvallei (foto: Ruddy Karundeng).
Midden door het regentschap loopt de Baliemrivier, die uit het noordwesten komt en in zuidoostelijke richting stroomt. Het gebied rond de rivier, de 20 kilometer brede Baliemvallei, ligt op een hoogte van zo’n 1600 meter en is relatief vlak. Dit is dan ook het gedeelte van het regentschap waar de meeste mensen wonen (inclusief het stadje Wamena), waar de meeste landbouw is, en waar het vliegveld zich bevindt. Het belangrijkste landbouwgewas in de vallei is van oudsher zoete aardappel, maar tegenwoordig wordt er ook rijst verbouwd. Door de ligging op hoogte is de temperatuur gematigd, met in Wamena het hele jaar temperaturen van ongeveer 25 graden overdag en 15 graden ’s nachts.
Het gedeelte van het regentschap ten noordoosten van de vallei is ook vrij bergachtig, maar de bergen daar zijn niet zo hoog als aan de zuidkant. Vrij grote delen van Jayawijaya zijn aangewezen als beschermd bosgebied.
Ontdek de bevolking
Hoewel het een heel andere wereld lijkt, dragen de schoolkinderen in Jayawijaya hetzelfde uniform als in de rest van Indonesië.
In het regentschap Jayawijaya wonen zo’n 210.000 mensen[1], waarvan het merendeel in de Baliemvallei. Het district (in Papoea genoemd ‘distrik‘, in de rest van Indonesië ‘kecamatan‘) Wamena heeft zo’n 40.000 inwoners. Inclusief de districten eromheen heeft het stadje Wamena (de ‘hoofdstad’ van het regentschap) in totaal zo’n 60.000 inwoners. Verspreid in de bergen zijn verder allerlei dorpjes met enkele honderden inwoners. Dat dit gebied nog minder is ontwikkeld dan veel van de rest van Indonesië is onder andere te zien aan het aantal schoolgaande kinderen: 78% van de kinderen van basisschoolleeftijd gaat in Jayawijaya naar school (97% gemiddeld in Indonesië). Voor de middelbare school is het percentage 61% (79% voor heel Indonesië).[2]
De oorspronkelijke bewoners van Jayawijaya zijn het Dani-volk. Zij spreken de Dani-taal. Binnen het Dani-volk en de Dani-taal zijn er nog weer allerlei subgroepen en dialecten. De grootste groep bewoners van Jayawijaya worden ook wel ‘Grote Vallei-Dani’ genoemd. De Dani hebben pas sinds de 20e eeuw contact met de buitenwereld. Pas in 1909 ‘vond’ de Nederlandse ontdekkingsreiziger Hendrikus Albertus Lorentz de Dani. De ‘Grote Vallei-Dani’ in de regio die nu Jayawijaya heet werd pas in 1938 ‘gevonden’ door de Amerikaanse onderzoeker Richard Archbold.
Voor de rituele oorlogsvoering dragen de Dani vaak bijzondere ‘kleding’ en accessoires.
Een belangrijk onderdeel van de Dani-cultuur is kleinschalige rituele oorlogsvoering tussen de verschillende stammen of dorpen. Veel van hun tijd gaat zitten in de voorbereiding (onder andere het maken van wapens zoals speren en pijl en boog) en achteraf het verzorgen van de gewonden. Dit soort oorlogen gaat bijna nooit om het veroveren van grondgebied of het uitroeien van de vijand, maar meer om de eer en het beledigen van de andere dorpen. Bij deze oorlogsvoering is het verwonden en doden van de ‘vijand’ echter niet ongebruikelijk. Na het doden van een vijand wordt vaak een tweedaagse overwinningsdans gehouden.
Omdat er na de ‘ontdekking’ van de Dani zendelingen/missionarissen naar het gebied kwamen is de meerderheid van de bevolking nu christelijk: zo’n 61% van de bevolking is protestants en ongeveer 34% is katholiek. Het christendom wordt echter vermengd met traditionele (animistische) geloven en gebruiken. De overige 5% is grotendeels moslim, vooral immigranten uit Java die voor de overheid werken.
Ontdek de symbolen
De meeste regentschappen in Indonesië hebben een uitgebreide uitleg van de betekenis van hun wapen op de website staan, maar bij Jayawijaya is dit niet het geval. Toch is de betekenis van een aantal onderdelen wel duidelijk. Dat het wapen vijfhoekig is staat voor de vijf principes van de Pancasila, de filosofische grondslag van de Indonesische republiek. Op de achtergrond zijn de hoge besneeuwde bergen van het Jayawijaya-gebergte te zien, met daarvoor de Baliemrivier in de Baliemvallei. In het midden is een honai te zien, een traditionele hut van stammen in dit gebied.
Het regentschap is genoemd naar de bergketen Jayawijaya (vroeger Oranjegebergte). De letterlijke betekenis van “jaya wijaya” is iets als ‘eeuwig overwinnend’. Het motto van het regentschap is “Yogotak hubuluk motok hanorogo”. Dit is in de lokale Dani-taal en betekent “Morgen zal beter zijn dan vandaag”.
Ontdek de geschiedenis
Het Bataviaasch Nieuwsblad schreef op 2 juli 1938 over de vondst van de Baliemvallei (bron).
Zoals hierboven bij ‘ontdek de bevolking’ al benoemd werd de Baliemvallei met de ‘Grote Vallei-Dani’-bevolking pas in 1938 voor het eerst door buitenstaanders gevonden. De vallei werd eerst alleen maar vanuit vliegtuigjes gezien, en de expedities werden daarna vanwege de Tweede Wereldoorlog gestaakt. Het nieuws ging echter de wereld over, en na de oorlog kwamen de eerste christelijke zendelingen/missionarissen naar het gebied.
Frits Veldkamp met gouverneur Van Baal op de rivier in de Baliemvallei, 1958 (bron: Tropenmuseum).
In 1956 werd de 24-jarige Frits Veldkamp naar de Baliemvallei gestuurd om controleur te worden van dit gebied (in het toenmalige Nederlands-Nieuw-Guinea). Hij kreeg de opdracht om een bestuurspost en een vliegveld aan te leggen in de vallei, en hij koos voor een braakliggend terrein bij Wesaput aan de rivier. Vanaf deze plek is het stadje Wamena gegroeid (Wesaput is nu een wijk van Wamena). Wamena viert nu jaarlijks 10 december als de oprichtingsdag van de stad, omdat Frits Veldkamp op 10 december 1956 in de vallei aankwam.
Het hooggebergte van Papoea, waaronder het regentschap Jayawijaya, behoort tot de gebieden waar veel steun is voor de OPM (Organisasi Papua Merdeka: organisatie voor een onafhankelijk Papoea). Sinds de overdracht van Nederlands-Nieuw-Guinea aan Indonesië in 1969 heeft dit geregeld tot botsingen geleid tussen de lokale bevolking en het Indonesische leger. Het Nederlandse reisadvies voor Indonesië geeft daarom ook aan voorzichtig te zijn bij een reis naar Papoea (de Baliemvallei wordt niet specifiek genoemd). Het laatste serieuze incident in Wamena was in 2008, toen een man gedood werd door het leger toen een groep de Morgenstervlag (een symbool voor onafhankelijk Papoea) probeerde te hijsen.[3]
Ontdek de bezienswaardigheden
Hutten in een Dani-dorp in de Baliemvallei.
Doordat Wamena het grootste vliegveld van het binnenland van Papoea heeft, is de Baliemvallei het (relatief) makkelijkst bereikbare deel van het hooggebergte. Behalve de immense bergen vind je er de traditionele dorpen van het Dani-volk met hun ronde rieten hutten. Vooral bij de oudere inwoners dragen de mannen nog peniskokers en de vrouwen rokjes gemaakt van gras. Het bezoeken van sommige afgelegen dorpen vergt veel tijd (sommige bezoekers trekken weken of maanden uit voor trektochten door de jungle), maar ook dichterbij Wamena zijn traditionele dorpen. Het makkelijkste om zulke dorpen te bezoeken is door vanaf Wamena naar het zuidoosten te trekken, in de richting van Kiroma (25 kilometer). Langs de rivier kan dat zelfs gewoon per auto.[4]
Een mummie in een Dani-dorp.
Een beroemde bezienswaardigheid in Jayawijaya zijn de mummies. Dit zijn de overblijfselen van oude stamhoofden van een kleine 300 jaar geleden. De mummies liggen hier niet achter glas of in een museum, maar simpelweg in hutjes in de dorpen, en de bevolking neemt ze naar buiten om te laten zien als er bezoekers komen (tegen betaling). De mummies zijn in meerdere dorpen, maar de makkelijkst bereikbare is in het dorpje Sumpaima bij Jiwika. Per minibusje is dit over de weg in 45 minuten te bereiken vanaf Wamena.
Ten zuidwesten van Jayawijaya bevindt zich het Nationaal Park Lorentz (genoemd naar de eerdergenoemde ontdekkingsreiziger Hendrikus Albertus Lorentz). Dit nationaal park staat op de werelderfgoedlijst. In het nationaal park vind je de hoogste berg van Indonesië, veel bijzondere en bedreigde diersoorten en inheemse stammen. Het nationaal park is bijna zo groot als Nederland en zeer bergachtig, dus niet eenvoudig te bezoeken. In Wamena is een kantoortje waar je meer informatie kunt krijgen. Houd er rekening mee dat sommige delen van het gebied niet toegankelijk zijn, of dat je extra vergunningen nodig hebt (naast de surat jalan die hieronder uitgelegd is).
Ontdek hoe je er komt
Jayawijaya en de Baliemvallei liggen hoog in de bergen en diep in het regenwoud. Er wordt wel gewerkt aan wegen, als onderdeel van het project Trans-Papoea-weg, maar momenteel is het regentschap nog niet over de weg bereikbaar. De enige praktische optie voor het reizen naar de regio is het vliegtuig, naar het vliegveld van Wamena (‘WMX‘).
De landingsbaan van Wamena Airport is verhard en 2.175 meter lang, en daarmee is het de enige redelijk grote luchthaven in het binnenland van Papoea. Er zijn vluchten naar Wamena vanaf provinciehoofdstad Jayapura door luchtvaartmaatschappijen Trigana Air (3x/dag), Xpress Air (3x/dag) en Wings Air (2x/dag). Prijzen liggen ongeveer rond de 700.000 rupiah (€ 45) voor een enkele reis. Boeken kan via de websites van Trigana Air, Xpress Air en Lion Air (de moedermaatschappij van Wings), of de Indonesische vluchtenzoekmachine Traveloka.com.
In het stadje Wamena zelf zijn de wegen redelijk goed. Daarbuiten vaak slecht of afwezig.
Naast de vluchten van en naar Jayapura zijn er zogenaamde ‘pioniervluchten‘ met kleine vliegtuigjes van Wamena naar vliegstrips bij dorpen nog dieper in de bergen. Het bekendste bedrijf dat dit soort vluchten uitvoert is Susi Air. Verder komt het Indonesische leger af en toe langs met een vliegtuig, vanaf/naar onder andere Timika, Merauke of Sorong. De legervliegtuigen nemen soms ook passagiers mee.
Door het moeilijke terrein en veranderlijke weer is vliegen in Papoea niet zonder risico’s. De afgelopen jaren zijn er meerdere crashes geweest, en in 2016 nog vloog een legervliegtuig bij Wamena tegen een berg aan. Alle luchtvaartmaatschappijen die in de regio actief zijn staan op de zwarte lijst van de Europese Unie.
Voor reizen in de provincies Papoea en West-Papoea is een speciale toestemming/reisbrief nodig (surat jalan). Deze is aan te vragen door te registreren bij de politie in Jakarta of in een van de grote steden in Papoea zelf, zoals bijvoorbeeld Jayapura. Een surat jalan is gewoonlijk vrij makkelijk te krijgen voor een reis naar Wamena en de Baliemvallie. Als je verder de bergen in wilt (zoals het Nationaal Park Lorentz) is het soms lastiger, en heb je vaak extra vergunningen nodig.
Lees verder
- De verdwijnende gletsjers van Papoea
- Reizen naar Raja Ampat (West-Papoea): praktische informatie
- De economie van Papoea en de Molukken: het onbekende oosten
- ‘Ontdek de archipel’-serie: artikelen over Indonesische steden en regentschappen
Voetnoten
[1] Statistisch bureau van de provincie Papoea, 2017: BPS Provinsi Papua.
[2] Statistisch bureau van regentschap Jayawijaya, 2015: BPS Kab. Jayawijaya.
[3] “The killing of a Papuan at a demonstration remains unpunished”: Asian Human Rights Commission.
[4] Independent travel to The Baliem Valley: Off the Unbeaten Track.
In de Archipel 
Frits Veldkamp is mijn opa! Hij leeft nog, maar hij was toen hij in de Baliem kwam geen 24, maar op twee dagen na 30.