Op 27 juni 2018 wordt er een groot aantal verkiezingen gehouden in Indonesische provincies, steden en regentschappen. In dit artikel een beknopte uitleg van deze verkiezingen en het belang daarvan voor de presidentsverkiezingen een jaar later, in april 2019.
Waar zijn er verkiezingen?
Tot 2015 werden verkiezingen voor gouverneurs, burgemeesters en regenten in Indonesië verspreid door het jaar gehouden. Sindsdien is er echter een systeem voor ‘synchrone lokale verkiezingen’ (‘pilkada serentak‘). Daarmee zijn de verkiezingen in een groot aantal provincies, steden en regentschappen op hetzelfde moment. Vanaf 2027 is het de bedoeling dat álle regionale verkiezingen op dezelfde dag zijn.
Tijdens de ‘synchrone lokale verkiezingen’ van 2018 zijn er gouverneursverkiezingen in 17 provincies, burgemeestersverkiezingen in 39 steden en regentsverkiezingen in 115 regentschappen. Daarmee zijn er verkiezingen in de helft van de provincies, ruim 40% van de steden en ruim een kwart van de regentschappen.
Vooral voor de gouverneursverkiezingen is veel aandacht, omdat er dit jaar verkiezingen plaats vinden in de vier grootste provincies van het land (qua bevolking). Er worden gouverneurs gekozen in West-Java (47 miljoen inwoners), Oost-Java (42 miljoen), Midden-Java (34 miljoen) en Noord-Sumatra (14 miljoen). In totaal hebben de provincies die gaan stemmen ruim 190 miljoen inwoners, oftewel zo’n driekwart van het hele land.
Provincies en grootste steden waar op 27 juni 2018 verkiezingen zijn.
Ook qua burgemeestersverkiezingen staat er veel op het spel. Zo zijn er verkiezingen in 12 provinciehoofdsteden waaronder de miljoenensteden Bandung, Makassar en Palembang. De grootste regentschappen waar verkiezingen zijn, met elk meer dan 2 miljoen inwoners, zijn Bogor, Cirebon, Garut, Subang (allemaal in West-Java), Deli Serdang (Noord-Sumatra) en Tangerang (Banten).
De belangrijkste lokale verkiezingen die nu niet plaatsvinden zijn de gouverneursverkiezingen in Jakarta en Banten, die in 2017 waren (zie ook Verkiezingen in Jakarta 2017), en de burgemeestersverkiezingen van de miljoenensteden Depok, Medan, Semarang, Surabaya en Zuid-Tangerang, die al in 2015 werden gehouden. In de provincie Jogjakarta worden nooit gouverneursverkiezingen gehouden, omdat de sultan van Jogja automatisch gouverneur is en dus via erfopvolging word geregeld.
Belang voor de presidentsverkiezingen
De verkiezingen in 2018 worden ook wel als generale repetitie gezien voor de presidentsverkiezingen van april 2019. Zeker de drie provincies West-, Midden- en Oost-Java, die samen bijna de helft van de Indonesische bevolking herbergen, vormen een goede graadmeter van het politieke klimaat.
Ahok na zijn veroordeling (2017).
Tijdens de vorige belangrijke regionale verkiezingen, in Jakarta in 2017, zagen we hoe de conservatieve islam een sterke rol opeiste. Een van de kandidaten, Basuki Tjahaha Purnama of ‘Ahok’, werd door veel inwoners afgewezen op basis van zijn etniciteit en zijn religie (Chinees-Indonesisch en christelijk). Voor sommige moslims is het niet te verkroppen dat Jakarta, de stad met de grootste moslimbevolking ter wereld, geleid wordt door een niet-moslim. In oktober 2016 kwam er een filmpje van een speech van Ahok naar buiten, waarin hij volgens sommigen de Koran beledigt. Dit leidde tot grootschalige protesten van onder andere de FPI (het ‘islam-verdedigingsfront’), en heeft zeer waarschijnlijk bijgedragen aan zijn verlies in de verkiezingen. Kort na de verkiezingen werd Ahok ook door de rechter schuldig bevonden aan godslastering.
In de meeste provincies spelen er niet zulk soort onderwerpen, maar de campagnes en uitslagen zullen zeker laten zien of Indonesië zich meer beweegt richting conservatieve islam, en of duidelijke anti-corruptie-kandidaten het kunnen winnen van tegenstanders met een corruptieverleden.
Ridwan Kamil, burgemeester van Bandung en gouverneurskandidaat in West-Java.
Enkele kandidaten om in de gaten te houden zijn Ridwan Kamil in West-Java (als architect vanuit het niets in 2013 burgemeester van Bandung geworden), Khofifah Indar Parawansa in Oost-Java (nu nog minister van sociale zaken, en mogelijk de eerste vrouwelijke gouverneur van Oost-Java) en Djarot Saiful Hidayat in Noord-Sumatra (vicegouverneur onder Ahok in Jakarta en een politieke bondgenoot van de president).
Vooruitblik op de presidentsverkiezingen
De meeste politieke partijen in Indonesië hebben niet zo’n duidelijk profiel als in Europese landen. Enkele aspecten komen in meer of mindere mate in alle verkiezingsprogramma’s voor:
- Pancasila: de officiële staatsideologie van Indonesië, zoals uiteengezet door Soekarno en vastgelegd in de Indonesische grondwet. Aspecten van Pancasila die door politieke partijen gebruikt worden zijn de eenheid van Indonesië, het geloof in een god (monotheïsme) en sociale rechtvaardigheid.
- Economisch nationalisme: nadruk op binnenlandse controle van de economie, arbeid en kapitaalvorming, vooral als het gaat om bijvoorbeeld de mijnbouwsector.
- Conservatieve islam: de islam heeft als grootste religie in Indonesië een belangrijke rol, en deze politieke stroming richt zich op het belang van islamitische waarden en normen voor de gehele maatschappij.
Geen van de partijen kan er onderuit om al deze drie aspecten te belichten, maar de accenten worden verschillend gelegd. De partij van de huidige president Joko Widodo (“Jokowi”), de Strijdende Indonesische Democratische Partij (PDI-P), richt zich vooral op de Pancasila. Toch is het ook voor hem belangrijk om zijn moslimachtergrond te blijven benadrukken: zo ging hij enkele dagen voor de vorige verkiezingen in 2014 nog snel naar Mekka voor een bedevaart.
President Jokowi (met helm) bij de officiële opening van een snelweg.
Een van de belangrijkste punten van Jokowi is verder zijn anti-corruptie-agenda. Veel hooggeplaatste politici zijn direct of indirect gelieerd aan het zeer corrupte bewind van dictator Soeharto (1967-1998), bijvoorbeeld door familiebanden of omdat zij in die tijd bijvoorbeeld legerfunctionaris waren. Jokowi staat, samen met een golf van andere nieuwe politici, helemaal los van deze groep, en is juist een groot voorstander van de anti-corruptiecommissie KPK. Dit maakt hem natuurlijk ook automatisch een tegenstander van een groot aantal (corrupte) hoogwaardigheidsbekleders in de politiek, bij de politie en in het leger.
Jokowi is de favoriet bij de verkiezingen van 2019, zeker aangezien nu al niet alleen zijn eigen PDI-P maar ook de islamitische Verenigde Ontwikkelingspartij (PPP) steun heeft uitgesproken. Een belangrijke vraag wordt echter wie zijn running mate wordt voor het vicepresidentschap. Hij zal zoeken naar een kandidaat die de ‘tegenstromen’ (het conservatieve nationalisme en de ‘oude vrienden van Soeharto’) weet binnen te halen. Opties die genoemd worden zijn:
- Jusuf Kalla (Golkar, ‘Partij van Functionele Groepen’): de huidige vicepresident. Dit lijkt echter onwaarschijnlijk omdat hij al twee keer vicepresident is geweest, en een derde termijn grondwettelijk moeilijk ligt.
- Muhaimin Iskandar (Nationale Ontwaakpartij PKB): nu minister in het kabinet van Jokowi. Als leider van een grote islamitische partij zou dit het profiel van de conservatieve islam sterker maken
- Wiranto (Partij Geweten van het Volk Hanura): oud-legergeneraal en nu minister in het kabinet van Jokowi. Hij is omstreden vanwege de rol die hij speelde bij mensenrechtenschendingen in Oost-Timor in 1999.
- Agus Harimurti Yudhoyono (Democratische Partij): zoon van oud-president Susilo Bambang Yudhoyono en verliezer in de gouverneursverkiezingen van Jakarta in 2017.
Kandidaten Prabowo Subianto en Joko Widodo bij de verkiezingen in 2014.
De belangrijkste concurrent voor Jokowi zou volgens de peilingen Prabowo Subianto zijn, de leider van de Groots Indonesië Beweging Partij (Gerindra). In 2014 won Jokowi de verkiezingen van hem, met 53% tegen 47% van de stemmen. Net als Wiranto is ook Prabowo een oud-generaal, en ook hij heeft een omstreden rol gespeeld in Oost-Timor. Ook was hij verantwoordelijk voor ontvoeringen en verdwijningen van politiek activisten in de laatste fase van het dictatorschap van Soeharto in 1997 en 1998. Desondanks geniet Prabowo veel steun als sterk leider met een vooral economische standpunten.
Volgens sommige geruchten wordt er echter nagedacht over Prabowo als running mate van Jokowi. Dat zou zo’n sterke coalitie zijn dat er praktisch gezien eigenlijk geen verkiezingen meer nodig zijn. Enerzijds zou dat voor Prabowo een afgang zijn, omdat hij zich aansluit bij zijn grote rivaal van vijf jaar eerder. Anderzijds zou het voor hem een opstap kunnen zijn naar het presidentschap vijf jaar later, in 2024.
In de Archipel 