In Indonesië worden meer dan 700 verschillende talen gesproken. De meeste mensen spreken de nationale taal Indonesisch (Bahasa Indonesia), maar daarnaast spreekt bijna iedereen als moedertaal een lokale of regionale taal. Dit artikel geeft een introductie over een van die talen: het Atjehs (in het Atjehs Bahsa Acèh).

Inhoudsopgave

• • Sprekers en verspreiding: waar wordt Atjehs gesproken?
  • Bijzonderheden
  • Spreekstijlen
  • Atjehs schrift
  • Enkele woorden in het Atjehs

---

Sprekers en verspreiding

Het Atjehs is de taal van de Atjehers, oftewel de bevolking van de provincie Atjeh op het noordelijke puntje van het eiland Sumatra. De Atjehse taal werd oorspronkelijk alleen in het uiterste noorden gesproken, rondom de stad Banda Atjeh (vroeger Kota Radja). Vanaf het einde van de 15e eeuw was hier het sultanaat Atjeh gevestigd, en de veroveringen door dit sultanaat zorgden voor uitbreiding van de Atjehse cultuur en taal. Vooral onder sultan Iskandar Muda, die aan de macht was tussen 1607 en 1636, werden grote delen van noordelijk Sumatra veroverd.

Omdat het sultanaat vooral sterk was aan de kust, wordt de Atjehse taal ook nu nog vooral aan de kust gesproken (zowel aan de westkust als aan de oostkust van de provincie). In het bergachtige binnenland wordt het Gajo gesproken, een taal die meer verwant is aan de Bataktalen van de provincie Noord-Sumatra. Ook in het uiterste zuiden van Atjeh worden verschillende talen gesproken, zoals Alas en Singkil uit dezelfde taalfamilie als het Gajo, en het Jamee (een dialect van het Minangkabaus uit West-Sumatra).

De meeste Atjehers spreken echter Atjehs, en naar schatting wordt de taal gesproken door ongeveer 3,5 miljoen van de 5 miljoen inwoners van de provincie. Volgens het statistisch bureau gebruiken zo’n 2,6 miljoen mensen de taal dagelijks. Vooral in de grotere steden wordt namelijk steeds meer de Indonesische taal gebruikt.

Door emigratie van Atjehers wordt er ook Atjehs gesproken in delen van het uiterste noordwesten van Maleisië, vooral in het district Yan.

---

Bijzonderheden van het Atjehs

Het Atjehs is net als de meeste andere talen van Indonesië, waaronder Indonesisch en Javaans, tot de Austronesische taalfamilie. Het Atjehs behoort echter tot de subgroep van de Chamische talen, en wijkt daardoor vrij sterk af van de andere Indonesische talen. Tot de subgroep van Chamische talen behoren namelijk 11 talen, waarbij Atjehs de enige is die in Indonesië gesproken wordt. De andere Chamische talen zijn onder andere Haroi, Cham, Rade, Jarai, Chru en Roglai (allemaal gesproken in Vietnam en/of Cambodja) en Tsat (gesproken op een deel van het Chinese eiland Hainan). Deze talen zouden voortgekomen zijn uit het koninkrijk Champa, dat tussen de 2e en 19e eeuw heerste over gebieden van het huidige Vietnam.

Dat de Atjehse taal waarschijnlijk stamt van het vasteland van Zuidoost-Azië blijkt ook uit de vele leenwoorden uit Austroaziatische talen zoals het Vietnamees en het Khmer van Cambodja. In andere talen van Indonesië is er geheel geen verwantschap met deze talen. Door de nabijheid van de taalgebieden van onder andere het Maleis, de Bataktalen en het Minangkabaus zijn er nu ook vrij veel overeenkomsten van het Atjehs met deze talen, en ook zijn er allerlei leenwoorden uit onder andere het Arabisch, Sanskriet en Nederlands die het Atjehs deelt met andere Indonesische talen.

Het Atjehs kent meer klinkerklanken dan veel andere talen in Indonesië. Er kunnen in totaal wel 34 klinkerklanken en tweeklanken onderscheiden worden.

---

Atjehs schrift

De Atjehse taal wordt tegenwoordig gewoon geschreven in het Latijnse schrift, net als bijvoorbeeld het Nederlands en het Indonesisch. Om alle klanken goed te kunnen maken wordt er ook gebruik gemaakt van klinkers met accenten, die in het Indonesisch niet gebruikt worden: é, è, ë, ô en ö. De letters f, q, v, x en z komen in het Atjehs niet voor, behalve in leenwoorden.

Het Atjehs heeft, in tegenstelling tot bijvoorbeeld het Javaans, van oorsprong geen eigen schrift. Voordat er gebruik werd gemaakt van het Latijnse schrift, werd het Atjehs ook wel geschreven met het Jawi-alfabet (in het Atjehs genaamd Haraih Jawoë). Dit was een op het Arabisch gebaseerd schrift gebruikt voor verschillende Zuidoost-Aziatische talen. Het Jawi-schrift wordt tegenwoordig in Atjeh niet veel meer gebruikt, behalve in sommige religieuze contexten.

---

Enkele woorden in het Atjehs

Goedemorgen — seulamat beungoh
Goedemiddag — seulamat cot urou
Goedenavond — seulamat seupot
Goedenacht — seulamat malam

Welkom — seulamat neuteumuléh
Hoe gaat het? — peu haba?
Dankuwel — teurimoung genaseh
Ik kom uit Nederland — ulon dari Beulanda

Ja — na
Nee — hana

Noord — barôh
Oost — timu
Zuid — teunong
West — barat

1 — sa
2 — dua
3 — lhe
4 — peut
5 — limoung
6 — nam
7 — tujoh
8 — lapan
9 — sekureng
10 — siploh
100 — seretoh
1000 — siribe

---

Lees ook…

• Talen van Indonesië: Javaans
• Talen van Indonesië: Soendanees
• Tellen in het Indonesisch (getallen)
• Uitspraak van de Indonesische taal