Schilderij van een man met blangkon

Een opvallend onderdeel van traditionele Javaanse kleding is de blangkon. Dit hoofddeksel wordt door mannen gedragen. De Javaanse cultuur, en ook de blangkon, is verspreid over het midden en oosten van Java. Oorspronkelijk komt de blangkon uit het zuidelijke gedeelte van Centraal-Java.

Een blangkon wordt gemaakt met gebatikte stof. Oorspronkelijk droegen Javaanse mannen een iket. Dit is een gebatikte doek die om het hoofd gedrapeerd wordt, als een soort tulband. In principe is de blangkon een makkelijkere vorm van de iket, omdat het al in de vorm van een hoofddeksel is.

Types blangkon

Er zijn meerdere types blangkon, met verschillende vormen. Al deze blangkons komen oorspronkelijk uit een ander gebied in Centraal-Java. De bekendste is de blangkon uit Jogjakarta. Opvallend aan deze blangkon is een soort van ei-vormig toevoegsel aan de achterkant. Dit wordt de mondolan genoemd. Javaanse mannen hadden vroeger gewoonlijk lang haar, dat ze oprolden en vastbonden aan de achterkant van hun hoofd. Door westerse (o.a. Nederlandse) invloed raakte kort haar in de mode. Vervolgens werd de vorm van het opgerolde haar toegevoegd aan het hoofddeksel. Andere types blangkon hebben niet altijd een mondolan.

Blangkon Jogjakarta	Blangkon Solo	Blangkon Kedu

De fotootjes laten de blangkon van Jogjakarta (met de mondolan aan de linkerkant), de blangkon van Solo en de blangkon van Kedu zien. Er is ook nog een type Blangkon Bayumasan, die lijkt veel op de blangkon uit Solo.

De legende van de blangkon

De precieze herkomst van de blangkon is niet helemaal duidelijk. Er zijn echter wel meerdere theorieën en legendes over. Een van de legendes is dat Aji Saka de eerste persoon was die een hoofddeksel à la blangkon droeg. Volgens de legende gebruikte hij zijn blangkon om Prabu Dewata Cengkar te verslaan. Dit was een reusachtige demoon, de koning van Java. Het Javaanse volk werd geterroriseerd, en geregeld moesten er mensen geofferd worden. Op een dag stelde Aji Saka zichzelf beschikbaar als offer. Als laatste woorden voordat hij geofferd zou worden, zei hij:

“Oh, grote koning van Java. De vader van de ontwikkeling van Java. Hij die de mensen een welvarend leven geeft. De rijkste mens ter wereld. Ik ben vereerd om voor u één laatste wens te doen voordat ik sterf. Uwe hoogheid de grote koning van Java, het enige dat ik wil is een stukje land, dezelfde grootte als mijn blangkon.”

De koning stond het toe. Toen Aji Saka zijn blangkon op de grond legde, vroeg hij de koning het andere uiteinde van zijn doek vast te pakken. Het doek werd steeds groter, waardoor de koning achteruit moest lopen. Uiteindelijk bedekte de blangkon heel Java en de koning stond aan het uiteinde bij het strand. Aji Saka trapte de koning in de zee en Java was bevrijd. De Javanen konden nu in vrede leven en kozen Aji Saka als nieuwe koning. De blangkon werd nu dus een symbool voor de Javanen.

De geschiedenis van de blangkon

Behalve de legende van Aji Saka zijn er ook wat meer geloofwaardigere verhalen over het ontstaan van de blangkon. Rond de 8e eeuw van onze jaartelling kwamen er steeds meer handelaren naar Java, onder andere uit China en India. De islamitische handelaren uit West-India droegen vaak een tulband, en dit zou de Javanen (op dat moment nog niet islamitisch) hebben geïnspireerd een soortgelijk hoofddeksel te dragen. Zoals gezegd was dit in het begin een simpele omgeslagen hoofddoek, de iket.

Oud-President Soekarno op 15-jarige leeftijd met een blangkon

Als reden voor de overstap naar de blangkon wordt de aanwezigheid van de Nederlanders van de VOC genoemd. In de 17e eeuw raakte het Javaanse volk in crisis doordat ze in oorlog raakten met Nederlanders, en ook doordat ze voor de Nederlanders moesten werken (in plaats van voor zichzelf). De batikstoffen raakten zeldzaam, en het werd nuttig om een blangkon te maken die langer goed blijft dan een simpele doek.

De blangkon tegenwoordig

De blangkon wordt tegenwoordig vooral gedragen bij officiële gelegenheden zoals bruiloften. Het is onderdeel van de traditionele Javaanse kleding die verder bestaat uit onder andere een beskap (Javaanse jas), kris (dolk)

[De fotootjes van de types blangkons heb ik overgenomen van de website toko souvenir jogja. Het schilderij is een uitsnede van een groter schilderij dat gesigneerd is met ‘Soutopo 2000’]