Update oktober 2017: meest betrouwbare aantal nu 16.056 eilanden

Dat Indonesië uit heel veel eilanden bestaat is duidelijk, maar uit hoeveel precies? Verschillende organisaties zijn op verschillende aantallen uitgekomen, met schattingen uiteenlopend van zo’n 13.000 tot meer dan 18.000 eilanden. Het meest actuele en betrouwbare aantal is 16.056 eilanden.

Definitie van ‘eiland’

De definitie van ‘eiland’ is vastgelegd in het VN-zeerechtverdrag. Op basis daarvan is een eiland een natuurlijk landgebied omringd door water, dat ook tijdens hoogwater boven water. Deze definitie is vooral van belang omdat het bepaalt wat de territoriale wateren en exclusieve economische zone (EEZ) van Indonesië zijn. De EEZ strekt tot 200 zeemijl van de kust van een land (en dus ook vanaf kleine eilandjes), en binnen dat gebied heeft het land recht op de exploitatie van de aanwezige grondstoffen en recht op visserij.

Het precieze aantal eilanden van Indonesië

Volgens veel bronnen, waaronder de Indonesische ambassade in de VS, is het aantal eilanden in Indonesië 17.508. Dit aantal is gebaseerd op een onderzoek uit 1987 van de Pusat Survei dan Pemetaan ABRI, het centrum voor landmeetkunde van de Indonesische strijdkrachten (in de tijd van president Soeharto vormden het leger en de politie samen de strijdkrachten ‘ABRI’). In veel reisgidsen en kranten wordt dit aantal ook aangehouden, zoals de Lonely Planet schrijft: “Indonesia’s numbers astound: more than 17,000 islands.”

Een onderzoek van het Indonesische instituut voor lucht- en ruimtevaart (LAPAN) uit 2002 kwam op een aantal van 18.306.

Tussen 2007 en 2010 werd opnieuw een onderzoek uitgevoerd, dit keer door de Badan Informasi Geospasial (BIG), het ruimtelijke informatiebureau van de nationale overheid. De BIG kwam op een veel lager aantal uit, namelijk 13.466 eilanden. Volgens de directeur van het bureau was er dit keer veel preciezer gewerkt aan de hand van gps-coördinaten, om dubbeltellingen te voorkomen. Het grote verschil kwam volgens de directeur enerzijds omdat er preciezer was gewerkt aan de hand van gps-coördinaten, maar vooral doordat in vorige tellingen zandbanken en koraalriffen vaak waren meegeteld. Volgens de definitie van de VN zijn zandbanken alleen eilanden als ze ook bij hoogwater zichtbaar blijven.

Gedurende 2015 en 2016 heeft het Ministerie van Maritieme Zaken en Visserij de informatie van het BIG gecontroleerd, en daarbij werden weer 1.106 nieuwe eilanden ontdekt, voor een nieuw totaal van 14.572. In 2017 werd dit aantal weer naar boven bijgesteld na nog meer onderzoek door het ministerie en BIG. Tijdens de 30e sessie van de United Nations Group of Experts on Geographical Names in New York, in augustus 2017, heeft Indonesië gerapporteerd dat er sinds het vorige doorgegeven aantal (13.466) in totaal 2.590 nieuwe eilanden zijn geregistreerd. Het komt dus nu uit op een totaal van 16.056 eilanden. Dit is momenteel het meest actuele en betrouwbare aantal.

Aantal bewoonde eilanden van Indonesië

Van de Indonesische eilanden zijn er veel onbewoond. Over hoeveel precies bestaat ook onduidelijkheid. Volgens informatie van het Ministerie van Maritieme Zaken en Visserij zouden er 2.342 eilanden bewoond zijn. Hetzelfde ministerie schatte in 2014 echter dat 30 tot 35% van de Indonesische eilanden bewoond is, wat zou neerkomen op zo’n 4.300 tot 5.100 eilanden. De Indonesische ambassade in de VS (en verschillende andere bronnen) spreekt over “ongeveer 6.000” bewoonde eilanden.

Bijzondere eilanden en extremen

Grootste eilanden

De grootste eilanden zijn Nieuw-Guinea en Borneo, de tweede- en derde-grootste eilanden van de wereld na Groenland, maar deze zijn allebei maar gedeeltelijk onderdeel van Indonesië. Nieuw-Guinea heeft een oppervlakte van 785.000 km², ongeveer evenredig verdeeld tussen Indonesië en Papoea-Nieuw-Guinea. Borneo is zo’n 750.000 km² waarvan zo’n 550.000 km² het Indonesische Kalimantan vormt en de rest verdeeld is over Maleisië en Brunei. Het grootste eiland dat geheel Indonesisch is is Sumatra, met zo’n 450.000 km² ongeveer net zo groot als Zweden. De ‘grote vijf’ eilanden van Indonesië worden gecompleteerd door Sulawesi (180.000 km²) en Java (140.000 km²). Ter vergelijking, het landoppervlak van Nederland is zo’n 34.000 km².

Buitenste eilanden

De Indonesische overheid heeft 92 ‘buitenste eilanden’ (pulau terluar) vastgesteld (in 2017 aan te vullen tot 111 eilanden). Dit zijn eilanden die aan de buitengrenzen van het land liggen, en daarmee dus bepalen tot hoever de exclusieve economische zone van Indonesië reikt, en waar de grens ligt met de buurlanden. Van de 92 buitenste eilanden definiëren 23 de grens met Australië, 22 met Maleisië, 11 met de Filipijnen, 10 met Oost-Timor en enkele andere met Palau, Singapore, India, Vietnam en Papoea-Nieuw-Guinea. 10 eilanden bepalen in het westen de grens met de internationale wateren van de Indische Oceaan.

Noord, oost, zuid, west

Het meest noordelijke eiland van Indonesië is Rondo in de provincie Atjeh. Het kleine eilandje is onbewoond, maar heeft wel wat bebouwing, waaronder een vuurtoren en een waarschuwingssysteem voor tsunami’s. Rondo ligt zo’n 15 kilometer ten noordwesten van het dichtstbijzijnde bewoonde eiland, Pulau Weh, met daarop het stadje Sabang. Zo’n 25 km ten zuidwesten van Rondo ligt het meest westelijke eiland van het land: Benggala. Dit eilandje is nog veel kleiner (ongeveer 4 hectare) en bestaat voornamelijk uit rotsen.

Het meest oostelijke eiland van Indonesië is Nieuw-Guinea. De grens met Papoea-Nieuw-Guinea is gelegd over dit eiland op 141° oosterlengte.

Het meest zuidelijk gelegen eiland van Indonesië is Ndana (ook genoemd Pamana of Dana). Het eiland is niet bewoond, maar overdag komen er vaak bewoners van het nabijgelegen grotere eiland Rote om in de buurt van Ndana te vissen. Er is een legende dat het eilandje in de 17e eeuw bewoond was. De bewoners zouden zijn uitgemoord en hun geesten dwalen nog steeds rond op het eiland, en daarom durft niemand er meer te wonen. De enige bebouwing op het eiland is een post van de Indonesische marine.

Eiland op een eiland

Natuurlijk zijn er op de eilanden van Indonesië ook weer meren en rivieren, met daarin eilanden. Het eiland Samosir is het grootste ‘eiland in een meer op een eiland’ in de wereld. Samosir, dat vier keer zo groot is als Texel, ligt in het Tobameer, dan op zijn beurt op het eiland Sumatra ligt. Bijzonder is ook dat op het eiland weer een meertje is, het Sidhionimeer, en in dat meer ligt weer een heel klein eilandje (‘een eiland in een meer op een eiland in een meer op een eiland’).