Elk jaar op 21 april is het in Indonesië Kartinidag (Hari Kartini). Op deze dag wordt de geboortedag van voorvechtster van vrouwenrechten Raden Ayu Kartini gevierd. Kartini is een vrouw die Indonesische vrouwen heeft geïnspireerd om op te staan en hun rechten te eisen. Vrijheden en gelijke rechten voor vrouwen komen op deze dag onder de aandacht.

Het leven van Kartini

Raden Ayu Kartini.

Kartini werd geboren op 21 april 1879 in de stad Jepara (Centraal-Java). Doordat Kartini uit een adellijke familie kwam had ze enkele voorrechten ten opzichte van het grootste deel van de bevolking, zo sprak ze bijvoorbeeld vloeiend Nederlands. Ze begon brieven te schrijven naar mensen in Europa, en dan vooral vrouwen. Via deze penvriendinnen kreeg ze toegang tot Europese boeken, tijdschriften en kranten.

Kartini kwam erachter dat de situatie van vrouwen in Europa heel anders was dan die van vrouwen in Nederlands-Indië. Terwijl de Nederlandse vrouwen waarmee ze schreef vrijheid hadden waren de vrouwen rondom Kartini gebonden aan traditionele culturele regels. Vrouwen in Indonesië werd niet toegestaan om meer te doen dan hun vooraf opgelegde taken, zoals het zorgen voor het gezin. Al gauw begon Kartini in haar correspondentie naar Europa dus te schrijven over de realiteit in haar land, en wat zijn vond dat daaraan moest veranderen.

In 1904 overleed Kartini al op 25-jarige leeftijd als gevolg van complicaties van de bevalling van haar eerste kind. Tijdens haar leven zou Kartini nooit beroemd worden, maar na haar dood des te meer. Enkele Nederlandse penvriendinnen stelden een boek samen uit de brieven die zij van Kartini hadden ontvangen, met de naam ‘Door duisternis tot licht’. Het boek werd populair en werd zo een inspiratie voor Indonesische vrouwen, die beseften dat persoonlijke vrijheden bijdragen tot een gelukkig leven.

Kartinidag

Kartinischool in Jakarta, net na de onafhankelijkheid.

Een jaar voor haar dood was Kartini getrouwd met de regent van het regentschap Rembang. Ze was uitgehuwelijkt door haar ouders, anders was Kartini nooit getrouwd met de regent, omdat zij zijn vierde vrouw werd. Kartini’s man stond haar toe om in een zijvleugel van het regentschapskantoor een school voor meisjes en vrouwen op te richten. Op voorspraak van de Nederlandse politicus en publicist Conrad Theodor van Deventer werd een dergelijke Kartinischool in 1912 ook opgericht in Semarang, en later volgden nog vele andere steden.

In 1964 werd Kartini tot nationale held verklaard door toenmalig president Soekarno. Op hetzelfde moment werd haar geboortedag, 21 april, uitgeroepen tot Kartinidag. Kartinidag zou een dag moeten zijn om vrouwen eraan te herinneren dat zijn moeten meedoen aan de ontwikkeling van het land. Toen Soeharto in 1967 het presidentschap overnam veranderde de betekenis van Kartinidag echter geheel. Het imago van Kartini werd door Soeharto veranderd in een plichtsgetrouwe vrouw en gehoorzame dochter. Het ging dus in het geheel niet meer over de vrijheden van de vrouw, maar juist onderdanigheid aan mannen.

Opgemaakte schoolmeisjes zingen een liedje op Kartinidag.

Sinds het einde van Soeharto’s bewind in 1998 is de oorspronkelijke betekenis van Kartinidag weer teruggekomen. Er is echter nog steeds kritiek op de manier waarop de dag gevierd wordt. Op Kartinidag gaan meisjes naar school in strakke jasjes en batikshirts en met bijzondere kapsels en sieraden; er wordt vaak een soort missverkiezing gehouden om er uit te zien als Kartini. In feite wordt hier dus in het geheel geen vrijheid gevierd.

In de grote steden worden vaak bijeenkomsten gehouden voor het lezen van Kartini’s brieven, om haar gedachten te herdenken. Vrouwenorganisaties zeggen dat dat de manier is hoe Kartinidag gevierd moet worden, ook op scholen. Streng-religieuze organisaties, die vaak voor uithuwelijking en polygamie zijn, zien meer in Soeharto’s manier van het vieren van Kartinidag.

Kartini in Nederland

Ook in Nederland wordt Kartini nog herdacht. In Amsterdam, Haarlem, Utrecht en Venlo zijn straten naar haar vernoemd, in Den Haag wordt jaarlijks de Kartini-emancipatieprijs uitgereikt en de Stichting Kartini uit Bovenkarspel zet zich in voor kansarme kinderen in Malang (Oost-Java).