Het regentschap Gowa (Kabupaten Gowa) is een overblijfsel van het ooit machtige sultanaat van Gowa, in het zuiden van Zuid-Sulawesi. De beroemdste sultan uit de geschiedenis van Gowa is Hasanuddin, bekend als ‘het haantje van het oosten’ vanwege zijn agressieve gevechten tegen de VOC.
De bergen in het oosten van Gowa staan onder andere bekend om de theeplantages.
Dit artikel is onderdeel van de “Ontdek de archipel“-serie over de steden en regentschappen van Indonesië. De artikelen in deze serie zijn niet bedoeld als encyclopedie, maar als overzicht van interessante feiten en achtergronden over de regio’s van Indonesië en hun ‘claim to fame‘: waar staat de stad of het regentschap bekend om en waarom zou je er op bezoek gaan?
Ontdek…
■ …de ligging (plaatsbeschrijving)
■ …het landschap (natuur en bebouwde omgeving)
■ …de bevolking (demografie en cultuur)
■ …de symbolen (bijv. het wapen en betekenis van de naam)
■ …de geschiedenis (gebeurtenissen in de regio)
■ …de bezienswaardigheden (toerisme)
■ …hoe je er komt (bereikbaarheid)
Ontdek de ligging
Ligging van Gowa op de zuidoostpunt van Sulawesi.
Het regentschap Gowa ligt in het zuiden van de provincie Zuid-Sulawesi, zich uitstrekkend van het laagland in het westen, dichtbij de kust van de Javazee, tot de berg Moncong Lompobatang in het binnenland. Ondanks dat Gowa dichtbij de zee ligt, heeft het geen kustlijn. De kuststrook, soms minder dan 100 meter breed, is onderdeel van het regentschap Takalar en de stad Makassar. Met een oppervlakte van 1.883 km² is het regentschap ongeveer net zo groot als de provincie Zeeland.
Gowa ligt direct ten zuidoosten van de provinciehoofdstad Makassar. De 11 noordwestelijke districten van Gowa zijn onderdeel van de metropoolregio van Makassar, genaamd Mamminasata. Deze 11 districten zijn veel dichter bevolkt dan de 7 oostelijke districten, en 78% van de bevolking van Gowa woont in dit gedeelte.[1] In totaal heeft de metropoolregio van Makassar zo’n 2,5 miljoen inwoners, waarvan ruim een half miljoen in de 11 districten van Gowa. Gowa ligt hemelsbreed op zo’n 1.400 km afstand van de Indonesische hoofdstad Jakarta.
Ontdek het landschap
Landschap in het westelijke laagland van Gowa, met rijstvelden en riviertjes.
Het landschap van Gowa kan in twee delen worden opgedeeld. Het westelijke gedeelte is een laagliggende rivierdelta, waar de Jeneberang de grootste rivier is. In deze rivier is in de jaren 90 de grote Bilibili-stuwdam gebouwd om overstromingen te voorkomen en voor rijstveldirrigatie en stroomopwek, en midden in het regentschap ligt nu dus het Bilibili-stuwmeer. Hier zijn veel rijstvelden, en dit is ook het gebied waar de meeste stadjes en dorpen zijn, inclusief voorsteden van Makassar.
Oostelijk Gowa is bosrijk en bergachtig.
Het oostelijke deel van Gowa is veel minder dichtbevolkt. Hoe verder naar het oosten, hoe bergachtiger het wordt, met de berg Moncong Lompobatang (2.874 m) op de oostgrens als hoogste punt. Een vrij groot gedeelte van dit gebied bestaat uit beschermd bosgebied, en er is ook bos voor houtproductie. Verder is er rond de rivieren ook wel wat rijstbouw, maar vooral ook veel andere landbouwgewassen, waaronder mais, cassave, koffie, cashewnoot en cacao.
Ontdek de bevolking
In het regentschap Gowa wonen ruim 700.000 mensen, waarvan verreweg het grootste deel in het (noord)westelijke gedeelte in de buurt van de stad Makassar. Het meest dichtbevolkt is het district Somba Opu, waar ook de regentschapshoofdstad Sungguminasa ligt (bevolkingsdichtheid 5.400 inwoners/km²). De oostelijke districten in de bergen zijn juist dunbevolkt, met minder dan 100 inwoners per km².
De oorspronkelijke bewoners van het gebied (het zuidwesten van Zuid-Sulawesi) zijn de Makassaren, en het sultanaat Gowa was ook een Makassaars koninkrijk. Vanwege de invloed van dit sultanaat werden de Makassaren in de geschiedenis ook wel de Gowa genoemd. Ze spreken, naast het Indonesisch, het Makassaars. In de bergen rond Malino woont ook de kleinere etnische groep van de (Hoogland-)Konjo. De overgrote meerderheid van de inwoners van Gowa is moslim: 99,5%. De overige 0,5% is christen. Er zijn ruim 1.300 moskeeën in het regentschap, en 23 kerken.[1]
Sultan Hasanuddin
De bekendste persoon uit Gowa is sultan Hasanuddin (1631-1670). Hij was sultan van Gowa van 1653 tot 1669. Dit was een roerige periode, omdat de VOC (onder leiding van gouverneur-generaal Cornelis Speelman) de sultanaten in het oosten wilde onderwerpen, om zo een monopolie op de specerijenhandel te verzekeren. Dat lukte de VOC bij bijvoorbeeld het sultanaat van Ternate, maar door het optreden van sultan Hasanuddin niet bij het sultanaat van Gowa. Tussen 1666 en 1669 vond er een bloedige oorlog plaats, die de VOC uiteindelijk won. Sultan Hasanuddin trok zich terug, en vanaf dat moment was het sultanaat Gowa niet meer zo machtig. Vanwege zijn agressie in de gevechten kreeg Hasanuddin van de Nederlanders de bijnaam ‘het haantje van het oosten’. Nu is hij een nationale held van Indonesië, vanwege zijn verzet tegen de koloniale overheerser. De luchthaven van Makassar is naar hem genoemd: Sultan Hasanuddin International Airport.
Ontdek de symbolen
Zoals wapens van heel veel steden en regentschappen in Indonesië is het wapen van Gowa vijfhoekig: een verwijzing naar de vijf principes van de Pancasila, de filosofische grondslag van de Indonesische republiek. De goudkleurige rijstplant links en de katoenplant rechts zijn symbolen van voorspoed. De witte haan in het midden verwijst naar sultan Hasanuddin van Gowa, die door de Nederlanders ‘het haantje van het oosten’ genoemd werd.[2]
Ontdek de geschiedenis
Een groot deel van de geschiedenis van het gebied is bepaald door het sultanaat Gowa. Het koninkrijk Gowa bestond sinds de 14e eeuw, maar het werd een sultanaat in 1605 toen de 14e koning zich tot de islam bekeerde en dus een sultan werd. Het sultanaat heeft bestaan tot 1946, toen het zich aansloot bij een onafhankelijk Indonesië.
Conferentie van Malino (1946)
Behalve de geschiedenis van nationale held sultan Hasanuddin van Gowa (zie boven bij ‘Ontdek de bevolking’), is een van de belangrijkste gebeurtenissen in de historie van Gowa de Conferentie van Malino in juli 1946 (tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog). Luitenant-gouverneur-generaal van Nederlands-Indië Huib van Mook stelde tijdens deze conferentie zijn plan voor om Nederlands-Indië om te vormen tot Verenigde Staten van Indonesië, als onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden. De staten die tot deze ‘VSI’ zouden moeten toetreden waren de Republiek Indonesië van Soekarno (vooral op Java en Sumatra), Borneo en ‘De Grote Oost’ (heel oostelijk Indonesië).
De vertegenwoordigers van Borneo en de oostelijke eilanden gingen tijdens de Malino-conferentie akkoord, maar Soekarno niet: hij wilde een eenheidsstaat. Nog hetzelfde jaar werd echter toch de Overeenkomst van Linggadjati (West-Java) gesloten, waarin min of meer hetzelfde werd afgesproken. Vanwege allerlei conflicten en de politionele acties is er uiteindelijk niets terechtgekomen van een VSI binnen het Nederlandse koninkrijk. Toen Nederland uiteindelijk in 1949 de soevereiniteit overdroeg was dat echter toch aan de VSI, met inmiddels 7 deelstaten en 9 autonome gebieden. De VSI heeft echter niet lang bestaan, want in 1950 sloten meer en meer deelstaten zich aan bij de deelstaat Republiek Indonesië, waardoor aan het einde van dat jaar de Republiek een eenheidsstaat was geworden.
Het dorp Malino is verder, behalve als recreatiegebied in de bergen, na 1946 weer in de vergetelheid geraakt. Een uitzondering was echter 2002, toen er opnieuw een conferentie van Malino was, waar het Malino II-akkoord werd gesloten. In dit geval ging het om een akkoord tussen christelijke en islamitische groepen op de Molukken om een einde te maken aan de godsdiensttwisten aldaar (1999-2002).
Ontdek de bezienswaardigheden
Waterval Parangloe.
Vooral het oostelijke deel van Gowa, in de bergen, is populair onder toeristen. Hier vind je (behalve koele berglucht) uitgestrekte theeplantages, het dennenbos van Malino, passievruchtplantages en allerlei riviertjes en watervallen.
Museum Balla Lompoa.
Helemaal in het noordwesten van het regentschap, in het laaglandgedeelte vlakbij de stad Makassar, zijn ook enkele toeristische attracties. Hier is onder andere het museum Balla Lompoa, dat gevestigd is in een voormalig houten sultanpaleis van Gowa. Het museum heeft een collectie van objecten uit de geschiedenis van het sultanaat, zoals een troon, wapens zoals speren en kanonnen en een traditionele parasol. Iets verderop bevindt zich het 16e-eeuwse fort Somba Opu, dat door de inwoners van Gowa gebruikt werd ter verdediging tegen de VOC. Na de verovering van Gowa door de VOC in 1669 gebruikten de Nederlanders de stenen van het fort voor nieuwe gebouwen. Pas in de jaren 80 van de 20e eeuw werden overblijfselen van het fort teruggevonden, en sindsdien is het gerenoveerd. Vlakbij is ook het Gowa Discovery Park, bestaande uit onder andere een zwembad en een vogelpark.
Ontdek hoe je er komt
Het dichtbevolkte westelijke gedeelte van Gowa is vrij makkelijk bereikbaar vanuit Makassar. Zo rijden er regelmatige minibusjes (hier ‘pete-pete‘ genaamd — hetzelfde als wat elders in Indonesië o.a. angkot of bemo genoemd wordt) vanaf bijvoorbeeld winkelcentrum Makassar Mall naar busterminal Sungguminasa. Er rijden ook pete-pete van Sungguminasa naar Malino in de bergen. In Makasssar en omgeving rijden ook betrouwbare taxi’s van de Blue Bird Group.
Lees verder
- De gevarieerde keuken van Makassar
- Top 11: boeken over Indonesië
- ‘Ontdek de archipel’-serie: artikelen over Indonesische steden en regentschappen
Voetnoten
[1] Publicatie ‘Gowa dalam angka‘ van het statistisch bureau van het regentschap Gowa: BPS Kab Gowa.
[2] Uitleg van het wapen van Gowa, Lambang Pemerintah Kabupaten Gowa: GowaKab.go.id.
In de Archipel 