Ga je op reis naar Indonesië en wil je graag meer lezen dan alleen de reisgids? Of ben je gewoon geïnteresseerd in het land? In dit artikel 11 leestips: boeken over de Indonesische (en Nederlands-Indische) geschiedenis, cultuur en hedendaagse maatschappij.
De boeken in de lijst zijn allemaal vrij recent (na 2010) en beschikbaar in het Nederlands of Engels. De top 11 is in willekeurige volgorde, en omdat het subjectief blijft is het dan ook geen lijst van de ‘beste’ boeken, maar simpelweg een overzicht van interessante boeken met achtergrondinformatie en verhalen over de archipel. Tips over andere interessante boeken zijn natuurlijk welkom in de reacties hieronder!
1. Indonesia Etc.
Elizabeth Pisani, 2014 — de schrijfster heeft de afgelopen 25 jaar in verschillende functies gewerkt in Indonesië, onder andere als journalist en als hiv/aids-specialist. Voor dit boek heeft ze een heel jaar door Indonesië gereisd, en ze beschrijft haar ervaringen tijdens de reis en in de 25 jaar daarvoor. Ze beschijft het land als haar “giant bad boyfriend” vanwege alle eigenaardigheden, tegenstellingen, raadsels, teleurstellingen en verleidingen. De titel verwijst naar de Indonesische onafhankelijkheidsverklaring door Soekarno in 1945, waarin staat dat “Zaken m.b.t. de overdracht van de macht etc. zullen zo snel mogelijk geregeld worden.” Volgens Pisani zijn ze met die “etc.” nu 7 decennia nog steeds bezig. Het boek geeft een mooi inkijkje in de hedendaagse Indonesische maatschappij, van de metropool Jakarta tot kleine eilandjes in Oost-Indonesië. Naast dit boek heeft Pisani eerder een boek geschreven over haar ervaringen met aids-preventie, voor een groot deel ook in Indonesië.
■ Indonesia Etc. | Elizabeth Pisani | 2014 | € 13,99 (paperback) | Bol.com
■ The Wisdom Of Whores | Elizabeth Pisani | 2010 | € 11,99 (paperback) | Bol.com
2. Het Bali van Bloem
Marion Bloem, 2012 — de Indisch-Nederlandse Marion Bloem en haar man Ivan Wolffers komen al sinds de jaren 70 op Bali en in de rest van Indonesië. Het lopende verhaal door het boek gaat over de ervaringen van Bloem op dit ‘eiland van de goden’, maar dit is gecombineerd met losse stukjes over de cultuur, geschiedenis, religie en praktische tips voor toeristen. Verder is het boek aangevuld met veel mooie foto’s en lekkere recepten. Vanwege het succes van het boek is het inmiddels uitgegroeid tot een trilogie, met vergelijkbare boeken over Java en Sumatra.
■ Het Bali van Bloem | Marion Bloem | 2012 | € 27,50 (paperback) | Bol.com
■ Het Java van Bloem | Marion Bloem en Ivan Wolffers | 2014 | € 27,50 (paperback) | Bol.com
■ Het Sumatra van Bloem | Marion Bloem en Ivan Wolffers | 2016 | € 27,50 (paperback) | Bol.com
3. A Brief History of Indonesia
Tim Hannigan, 2015 — de Britse auteur Tim Hannigan heeft in dit boek de geschiedenis van Indonesië vrij beknopt (288 pagina’s) maar toch duidelijk en aardig compleet beschreven, terwijl het ook nog luchtig en leesbaar blijft. De ondertitel van het boek is ‘Sultans, specerijen en tsunami’s: het ongelooflijke verhaal van Zuidoost-Azië’s grootste natie’. Hannigan vertelt het verhaal aan de hand van de persoonlijkheden die de geschiedenis van Indonesië gevormd hebben, waaronder die sultans, maar ook Nederlandse ontdekkingsreizigers, boeddhistische bedevaartgangers, Javaanse koningen, Balinese dansers, Engelse piraten en zelfs Amerikaanse surfers. Hannigan heeft ook het boek ‘Raffles and the British Invasion of Java‘ geschreven, over de staatsman Sir Thomas Stamford Raffles en de overname van het Nederlandse Java door de Britten in 1811.
■ A Brief History of Indonesia | Tim Hannigan | 2015 | € 13,99 (paperback) | Bol.com
■ Raffles and the British Invasion of Java | Tim Hannigan | 2013 | € 14,49 (paperback) | Bol.com
4. Gepeperd verleden
Harm Stevens, 2015 — net als het boek hierboven geeft ook dit boek een overzicht van de Indonesische geschiedenis, maar dan specifiek gericht op de periode vanaf de Eerste Schipvaart, de eerste Nederlandse expeditie naar Indië in 1595. De ondertitel van het boek is “Indië, Indonesië en Nederland 1595-2000”, en het boek gaat dus ook over het gezamenlijke verleden van Nederland en Indonesië, waaronder koloniale repressie, geweld, Indonesisch nationalisme, vrijheidsstreven en dekolonisatie. Het boek is onderdeel van de landenreeks van het Rijksmuseum, waarin verder ook boeken zijn verschenen over het gezamenlijke verleden van Nederland met bijvoorbeeld Japan, Suriname en Brazilië.
■ Gepeperd verleden | Harm Stevens | 2015 | € 24,50 (hardcover) | Bol.com
5. De brandende kampongs van Generaal Spoor
Rémy Limpach, 2016 — de Zwitsers-Nederlandse onderzoeker en auteur Rémy Limpach heeft de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949) uitvoerig onderzocht. Het officiële Nederlandse regeringsstandpunt is altijd geweest dat er “slechts incidenteel excessen” in die periode, maar de conclusie van Limpach is dat de Nederlandse krijgsmacht zich “structureel schuldig maakte aan extreem massageweld”. Behalve de ‘excessennota’ van 1969 heeft de Nederlandse overheid nooit systematisch onderzocht wat er gebeurd is, en dat heeft Limpach nu wel gedaan. In de loop van de tijd zijn er allerlei boeken over dit onderwerp, of over delen van de oorlog, gepubliceerd (zie enkele recente hieronder).
■ De brandende kampongs van Generaal Spoor | Rémy Limpach | 2016 | € 115 (hardcover), € 39,90 (paperback) | Bol.com
■ Soldaat in Indonesië, 1945-1950 | Gert Oostindie | 2015 | € 29,95 (paperback) | Bol.com
■ Tabé Java, tabé Indië | Ronald Nijboer | 2017 | € 19,99 (paperback), € 13,99 (ebook) | Bol.com
■ Nederland valt aan| Ad van Liempt | 2012 | € 18,95 (paperback), € 9,99 (ebook) | Bol.com
■ De terugtocht | J.J.P. de Jong | 2015 | € 29,90 (paperback) | Bol.com
■ De Indië-weigeraars| Antoine Weijzen | 2015 | € 20 (paperback), € 11,99 (ebook) | Bol.com
6. De schaduw van Tambora
Philip Dröge, 2015 — de onderzoeksjournalist beschrijft “de grootste natuurramp sinds mensengeheugenis”, de uitbarsting van de vulkaan Tambora op het eiland Sumbawa in 1815, in wat toen nog Nederlands-Indië was. De enorme uitbarsting zorgde niet alleen voor de verwoesting van een groot deel van het eiland en tsunami’s op omringende eilanden, maar ook tot verstoring van het klimaat op de rest van de aarde. In 1815 en de jaren daarna was nog niet bekend dat het extreme weer overal ter wereld veroorzaakt was door de Tambora, maar met terugwerkende kracht legt Dröge uit hoe heel veel gebeurtenissen (mogelijk) door de uitbarsting verklaard kunnen worden. Het boek begint met het hoofdstuk ‘De hoogste berg van Nederland’ over In het boek worden aan de hand van heel veel oude ooggetuigenverslagen en andere bronnen deze effecten beschreven: van maatschappelijke chaos in China tot het jaar zonder zomer in Europa, en van gigantische hagelbuien in India tot de uitvinding van de fiets.
■ De schaduw van Tambora | Philip Dröge | 2015 | € 19,99 (hardcover), € 11,99 (ebook) | Bol.com
7. Het sneeuwt op Bali
Kathryn Bonella, 2014 (Nederlandse vertaling 2016) — “Het sneeuwt!” duidt op de aankomst van een nieuwe lading cocaïne. Dit boek gaat over het andere gezicht van Bali, een inkijk in de verborgen parallelle wereld van de drugshandel op het eiland. Het boek gaat over de superdecadente levensstijl van drugshandelaren en hun miljoenendeals, maar ook over de tot dood veroordeelde drugssmokkelaars. Een eerder boek van Bonella ging over de beruchte Kerobokan-gevangenis op Bali (“Hotel K.”), waar moordenaars, serieverkrachters en keiharde gangsters hun ranzige cellen delen met eenvoudige kruimeldieven en backpackers.
■ Het sneeuwt op Bali | Kathryn Bonella | 2016 | € 19,95 (paperback) | Bol.com
■ Hotel K. | Kathryn Bonella | 2016 | € 12,50 (paperback) | Bol.com
8. Jihad met sambal
Step Vaessen, 2011 — Step Vaessen is al ruim 20 jaar correspondent in Indonesië, eerst voor de NOS en sinds 2006 voor Al Jazeera. In het boek beschrijft ze haar ervaringen in Indonesië en beschouwt ze de veranderende maatschappij in zowel Indonesië als Nederland. Alle recensies zijn het er over eens dat Vaessen heel veel interessants te vertellen heeft, onder andere over haar persoonlijk leven, over de islam en politiek in Indonesië, over de groei van haar werkgever Al Jazeera English, en over haar verslag van de verwoestende tsunami van 2004 in Atjeh. Dat is meteen ook de kritiek op het boek: de samenhang tussen de verhaallijnen is vaak niet duidelijk, omdat de enige gemene deler tussen de verhalen de auteur zelf is. Desalniettemin geeft het boek een interessante kijk op het Indonesië van de afgelopen decennia.
■ Jihad met sambal | Step Vaessen | 2011 | € 5,99 (ebook) | Bol.com
9. Batavia
Peter Fitzsimons, 2012 (Nederlandse vertaling 2016) — “Het waargebeurde, avontuurlijke verhaal van de ondergang van het VOC-schip Batavia in 1629.” Over dit verhaal zijn al veel boeken en onderzoeksartikelen geschreven. De belangrijkste bronnen daarbij zijn het wrak van het schip dat in 1963 werd teruggevonden en het dagboek van VOC-koopman François Pelsaert. Er is daarom ook heel veel niet (precies) bekend. Fitzsimons heeft zijn boek daarom geschreven als ‘creatieve non-fictie’, waarbij de bronnen precies gevolgd zijn, maar de details en gesprekken er zo waarheidsgetrouw mogelijk zijn bij verzonnen op basis van wat we bijvoorbeeld weten over de gang van zaken op VOC-schepen in die tijd. Het boek leest daarom als een roman, maar het is (grotendeels) de waarheid en een zeer indrukwekkend verhaal.
■ Batavia | Peter Fitzsimmons | 2016 | € 15,00 (paperback), € 9,99 (ebook) | Bol.com
10. Bouwen in Indonesië 1600-1960
Cor Passchier, 2016 — een prachtig naslagwerk over de Nederlandse koloniale architectuur in Indonesië, geïllustreerd met veel tekeningen, kaarten en foto’s. Het boek gaat onder andere over de bouw van forten in de VOC-tijd en van overheids- en kantoorgebouwen in de tijd van Nederlands-Indië. Het gebouw op de omslag is Villa Isola in Bandung, een gebouw in art deco-stijl uit 1932 van architect Charles P. Wolff Schoemaker. Echter, behalve over de beroemde gebouwen gaat het boek ook over het ‘gewone bouwen’ in de kolonie, zoals over de kampungs en de ontwikkeling van moderne nieuwe stadsdelen aan het begin van de 20e eeuw. In het middelste katern wordt ingezoomd op vijf koloniale steden: Batavia (Jakarta), Soerabaja, Bandoeng, Makassar en Medan.
■ Bouwen in Indonesië 1600-1960 | Cor Passchier | 2016 | € 39,50 (hardcover) | Bol.com
11. Schoonheid is een vloek
Eka Kurniawan, 2002 (Nederlandse vertaling 2016) — dit laatste boek is geen non-fictie maar een roman. Eka Kurniawan wordt door velen gezien als de meeste originele moderne Indonesische schrijver. Na eerdere kortere verhalen publiceerde hij in 2002 zijn eerste roman Cantik itu Luka, die inmiddels in meerdere talen vertaald is, waaronder in 2016 in het Nederlands als ‘Schoonheid is een vloek’. Aan de hand van een familiegeschiedenis vertelt Kurniawan over de periode van het einde van de koloniale tijd, de Japanse bezetting, de onafhankelijkheidsoorlog en de prille onafhankelijkheid. In het verhaal zit veel Javaanse folklore en (zwarte) magie, wat in de eerste zin meteen duidelijk wordt: “Op een namiddag tijdens een weekeinde in maart stond Dewi Ayu op uit haar graf, na eenentwintig jaar dood te zijn geweest.” De tweede roman van Eka Kurniawan, Lelaki Harimau, is nog niet vertaald naar het Nederlands, maar wel naar het Engels als ‘Man Tiger’.
■ Schoonheid is een vloek | Eka Kurniawan | 2016 | € 22,50 (paperback), € 9,99 (ebook) | Bol.com
■ Man Tiger | Eka Kurniawan | 2015 | € 11,49 (paperback) | Bol.com
In de Archipel 
De Tolk van Java – Alfred Birney
Een mooi overzicht, zijn deze ook in Indonesië te koop ?
De Engelstalige wel, en ook de Engelstalige versies van nummers 7 en 11. Grote ketens van boekwinkels met Engelstalige boeken zijn Periplus en Books&Beyond. Er zijn veel vestigingen in de grote steden op Java en op Bali, en een paar op andere eilanden.