Op de website Indische Literaire Wandelingen staan stadswandelingen in Indonesische steden beschreven, met daarbij citaten uit boeken van Nederlands-Indische schrijvers die verwijzen naar de straten en gebouwen op de route.
Op indischeliterairewandelingen.nl zijn momenteel 13 stadswandelingen beschikbaar in 6 verschillende steden op het Indonesische eiland Java: Bandung (2), Bogor, Jakarta (7), Malang, Semarang en Surabaya. Wandelingen in de steden Cimahi, Jogjakarta en Pasuruan zullen nog volgen. De rode draad van elke wandeling zijn werken uit de Nederlands-Indische literatuur, die verwijzen naar locaties op de route. Alle wandelingen zijn duidelijk uitgewerkt met plattegronden, oude en nieuwe foto’s en extra achtergrondinformatie.
In de loop van drie eeuwen heeft de stad zich schoksgewijze vanaf de monding van de Tjiliwung in zuidelijke richting uitgebreid. Omstreeks 1678 bestond Batavia al uit een ‘oude’ stad en een ‘zuider-voorstad’. De aanleg was typisch oudhollands: grachten, ophaalbruggen, huizen met trapgevels, onderdeuren en raamluiken; kerken, zoals bij voorbeeld de Portugese of Buitenkerk, die precies zo in Leiden of Gouda hadden kunnen staan.
— Hella Haasse. Krassen op een rots. Notities bij een reis op Java (1970).
Het citaat hierboven, uit het boek Krassen op een rots van de beroemde schrijfster Hella Haasse, beschrijft de Portugese of Buitenkerk. Die monumentale kerk (huidige Indonesische naam Gereja Sion) vormt het beginpunt van een van de stadswandelingen in Jakarta, die verder allerlei bezienswaardigheden in de Chinese buurt Glodok aandoet.
De boeken en schrijvers
De samensteller van de wandelingen heeft boeken gebruikt van Nederlands-Indische schrijvers die genoemd zijn in twee standaardwerken over de Indische literatuur: Oost-Indische spiegel: wat Nederlandse schrijvers en dichters over Indonesië hebben geschreven, vanaf de eerste jaren der compagnie tot op heden (Rob Nieuwenhuys, 1972) en Album van Insulinde: beknopte geschiedenis van de Indisch-Nederlandse literatuur (Peter van Zonneveld, 1995). Dit heeft geleid tot een lijst van een kleine 90 boeken van 48 schrijvers, uit de 19e en 20e eeuw.
Enkele voorbeelden van bekende boeken die zijn meegenomen bij het samenstellen van de wandelingen zijn De stille kracht van Louis Couperus uit 1900, Max Havelaar van Multatuli uit 1860 en Bandoeng-Bandung van F. Springer uit 1993. Zo zijn er dus zowel boeken uit de koloniale tijd, als boeken over Nederlands-Indië geschreven na de Indonesische onafhankelijkheid.
De wandelingen
De wandelingen bestaan elk uit duidelijke aanwijzingen voor de route, geïllustreerd met tekstfragmenten uit de verschillende boeken over de gebouwen en straten op de route. Naast de teksten staan foto’s van vroeger en nu. Ook zijn er plattegronden beschikbaar van de wandelroute in Google Maps.
Bandung
Het oude gebouw van Hotel Preanger aan de Grote Postweg, voor 1930.
De twee wandelingen in de hoofdstad van West-Java, Bandung (vroeger Bandoeng), zijn allebei in het centrum van de stad. De ene wandeling (Bandung Centrum A) doet onder andere de Grote Postweg en de Bragaweg aan en gaat langs gebouwen zoals de beroemde Art Deco-hotels en het voormalige hoofdkantoor van De Eerste Nederlandsch-Indische Spaarkas. Een interessant punt op de route is ook het Museum van de Bandungconferentie van 1955, de eerste bijeenkomst van de latere Beweging van Niet-Gebonden Landen. Wandeling Bandung Centrum B loopt iets noordelijker, langs onder andere het station van Bandung en de kathedraal. De twee wandelingen, van respectievelijk 3½ en 4¼ km, kunnen ook gecombineerd worden.
Het Hotel Préanger te Bandong, waarvan ik hier een afbeelding afdruk, is mij eveneens lang in herinnering gebleven, eerstens omdat het een mooi en goed hotel is, tweedens omdat ik dáár heb kennis gemaakt met een zeer eigenaardig type, een gezondheidzoekende ambtenaar.
— Justuk van Maurik. Indrukken van een Tòtòk (1897).
Zie ook het artikel Straatnamen in Bandung: vroeger en nu, voor een overzicht van de Nederlandse straatnamen in Bandoeng in de koloniale tijd en de al dan niet gewijzigde straatnamen tegenwoordig.
Bogor
De wandeling Bogor Centrum Noord loopt ten westen van de botanische tuin in de stad Bogor (vroeger Buitenzorg). De wandeling van 5¼ km begint bij het station en loopt onder andere langs de voormalige ambtswoning van de resident van Buitenzorg, de katholieke kerk en het presidentieel paleis (vroeger een buitenverblijf voor de gouverneur-generaal). Een wandeling Bogor Centrum Zuid wordt nog ontwikkeld.
Het zij nog even gezegd, dat de naam ‘Buitenzorg’ eene nieuwigheid is. Inlanders noemen de stad nog altijd bij den ouden naam Bogor, dien zij droeg in de roemrijke tijden, toen zij de hoofdstad was van het Hindoe-rijk Padjadjaran.
— Augusta de Wit. Java, feiten en fantasiën (1900).
Jakarta
De Jembatan Kota Intan, gebouwd in 1630 door de VOC onder de naam Hoenderpasarbrug, is de oudste brug van Indonesië en op de route van wandeling Jakarta 1.
Jakarta is verreweg de belangrijkste stad van Indonesië, en ook tijdens de koloniale tijd al de hoofdstad onder de naam Batavia. Er zijn zeven literaire stadswandelingen beschikbaar voor Jakarta.
De wandelingen Jakarta 1 Havenkanaal-Kali Besar en Jakarta 2 Stadhuisplein-Stationsplein zijn in de oude stad van Batavia. De eerste wandeling (4¾ km) gaat onder andere langs verschillende oude kanalen, grachten en bruggen. De tweede wandeling is erg kort (1¼ km) maar leidt langs vijf musea in het oude centrum van Batavia, waaronder het Jakarta History Museum in het oude stadhuis van Batavia. Net buiten de oude stadsmuren gaat wandeling Jakarta 3 Glodok (3 km) door de Chinese buurt.
Al de Djakartase kali’s, goten en grachten schuiven heel langzaam naar zee, net als de kano van Paul van Ostayen. Hoe dichter bij zee, hoe langzamer het gaat. Bij Kali Besar schijnt het helemaal niet meer schuiven en dicht bij Pasar Ikan schuift het vaak weer terug. Hier is het water zo op het oog taai-vloeibaar.
— Tjalie Robinsons. Piekerans van een straatslijper (1955).
De H.B.S. Prins Hendrikschool in Batavia (nu SMA 1 Jakarta) op de route van wandeling Jakarta 6, waar ook onderstaand tekstfragment over gaat.
Batavia breidde steeds meer uit in zuidoostelijke richting, en zo’n 10 kilometer van de oude stad werd de voorstad Weltevreden gebouwd met grote herenhuizen, overheidsgebouwen en paleizen. Dit gebied, rond het Koningsplein (nu Medan Merdeka), vormt nu het centrum van Jakarta. Wandeling Jakarta 4 Molenvliet (4 km) gaat langs het kanaal Molenvliet, dat de verbinding vormde tussen Batavia en Weltevreden. In en rond het oude Weltevreden voert wandeling Jakarta 5 Rijswijk-Noordwijk (5½ km) langs deze woonwijken net ten noorden van Weltevreden. Wandeling Jakarta 6 Pasar Baroe-Waterlooplein (6 km) loopt door een deel van het centrum van Weltevreden rond het Waterlooplein (nu Lapangan Banteng) en de Pasar Baru (nieuwe markt). Wandeling Jakarta 7 Koningsplein (6½ km) gaat rondom en over het oude Koningsplein langs onder andere het nationale museum van Indonesië, de voormalige gouverneurswoning, enkele ministeriegebouwen en het nationaal monument (Monas) van Indonesië.
Nadat ik op een zo heel bevredigende manier geslaagd was, ging ik dus naar de H.B.S. en moest weldra merken dat ik ongeveer idioot was op het gebied van wiskunde. Mijn tekort aan scherpte bij meetkundige vraagstukken trachtte ik te verhelpen door mijn superioriteit in opstellen; ik maakte kleine novellen van mijn oplossingen, die soms langs een grote omweg nog juist waren.
— E. du Perron. Het land van herkomst (1935).
Malang
Volgens de samensteller zou de wandeling Malang Centrum ook ‘Wandelen met Walraven’ kunnen heten, want driekwart van de tekstfragmenten bij de wandeling zijn van de hand van schrijver Willem Walraven (1887-1943), die de laatste 12 jaar van zijn leven in de buurt van Malang woonde. De wandeling van 6 km voert door het centrum van de stad, langs onder andere het station, het gemeentehuis en enkele kerken. De wandeling komt ook langs het in 1934 opgerichte restaurant Toko Oen, waar Walraven overigens nooit over schreef, en het vroegere Palace Hotel.
Semarang
Door de provinciehoofdstad van Centraal-Java gaat de wandeling Semarang Oude stad (3 km). De wandeling begint bij het station Tawang, een van de oudste stations van het land (zie ook het artikel Geschiedenis van de Indonesische spoorwegen), en leidt langs oude winkels, scholen en kantoren. De wandeling volgt onder andere een gedeelte van de Jalan Letjen Suprapto, de vroegere Heerenstraat. Schrijver Hans Vervoort is in 1975 niet erg positief over deze hoofdwinkelstraat, getuige het volgende tekstfragment. Delen van de oude binnenstad zijn sindsdien mooi opgeknapt.
We volstaan met een paar wandelingen, waarbij al snel blijkt dat Semarang niet veel voorstelt. Een armoedig vervallen zootje is het eigenlijk, de benedenstad dan, en zelfs de hoofdwinkelstraat heeft voornamelijk een sfeer van vergane glorie.
— Hans Vervoort. Vanonder de koperen ploert (1975).
Surabaya
De 6 km lange wandeling Surabaya Benedenstad gaat door het centrum van de provinciehoofdstad van Oost-Java.De wandeling voert onder andere langs het station, oude kantoorpanden, een oude gevangenis en huizen in koloniale stijl. De rivier wordt overgestoken via de Roode Brug (nu Jembatan Merah), waarover schrijver Johannes Olivier begin 19e eeuw al schrijft.
Eene houten brug ligt hier over de rivier en verbindt de Chinesche wijk met den oever, welke met reeds gemelde fraaije woonhuizen der Europeanen versierd is. Honderden vaartuigen en praauwen wemelen door den stroom en vermeerderen de levendigheid van dit tooneel. De oevers zelven zijn met fraaije boomen beplant, onder welker lommer de huizen der Europeanen schilderachtig tevoorschijn komen.
— J. Olivier. Tafereelen en Merkwaardigheden uit Oost-Indië , deel I (1836).
Meer informatie
De website Indische Literaire Wandelingen biedt naast de routebeschrijvingen ook meer achtergrondinformatie over de gebruikte boeken en de schrijvers. Ook staat er op de website een uitgebreid overzicht van aanvullende lectuur.
Enkele artikelen op In de Archipel gerelateerd aan de geschiedenis van Nederlands-Indië zijn:
In de Archipel 
Pingback: Trams in Batavia deel 3: elektrische trams | In de Archipel·
Pingback: Ontdek… Sidoarjo: van garnalenstad tot modderstad | In de Archipel·
Pingback: Top 11: boeken over Indonesië | In de Archipel·
Pingback: Uit eten in Bandung? 11 tips voor restaurants | In de Archipel·