Het geven van een fooi (in het Indonesisch ‘uang tips‘) in bijvoorbeeld een restaurant is in Indonesië oorspronkelijk geen onderdeel van de cultuur. In veel gevallen verwachten mensen die een dienst verlenen, hoe klein ook, echter vaak wel een fooi. Dit wordt aangeduid met termen als ‘uang rokok‘ (geld voor sigaretten), ‘uang kopi‘ (geld voor koffie) of ‘uang bensin‘ (geld voor benzine). Dit artikel geeft een overzicht van de situaties waar al dan niet een fooi verwacht wordt, en welk bedrag.
Let op! Dit artikel is een zo goed mogelijk overzicht. De gebruiken kunnen echter verschillen per eiland/regio. Toevoegingen of wijzigingen in de reacties onder dit artikel worden op prijs gesteld.
Inhoudsopgave
- Restaurant, streetfood en eten bezorgen
- Hotel
- Taxi
- Gids en chauffeur
- Massage, spa en kapsalon
- Parkeerplaats
- Kruier (porter) voor bagage
- Huisbediende, bewaker en kok
- Politie en ambtenaren
Een fooi is natuurlijk altijd afhankelijk van het serviceniveau en de in dit artikel genoemde bedragen zijn maar voorbeelden. Het staat altijd vrij om minder of niets te geven bij hele slechte service, of juist meer. Dit artikel is grotendeels gebaseerd op de situatie op de populaire eilanden en regio’s zoals Java, Bali, Lombok en het Tobameer. In afgelegen gebieden zijn fooien soms minder gebruikelijk. In de meest toeristische gebieden (vooral op Bali) zijn mensen fooien van buitenlandse toeristen soms zo gewend dat er meer fooi verwacht wordt.
In alle gevallen geldt: geef een fooi discreet, bijvoorbeeld in een handdruk of eventueel in een gesloten envelop. Een fooi geven in alle openbaarheid wordt gezien als schaamtevol voor de ontvanger. Daarnaast is het niet netjes om in het openbaar een (grote) fooi te geven omdat dat gezien wordt als ‘met je rijkdom te koop lopen’.
Restaurant, streetfood en eten bezorgen
■ In het kort: bij ‘streetfood’ en gewone restaurants geen fooi; bij extra luxe restaurants wel enkele procenten. Bij bezorging altijd een fooi voor de bezorger.
Bij een ‘kaki lima‘ hoef je geen fooi te betalen.
Bij (rijdende) eetstalletjes langs de straat (kaki lima) en simpele eetgelegenheden (warung) wordt nooit een fooi verwacht. De eigenaar/kok zal altijd het precieze wisselgeld teruggeven, hoe weinig ook.
Ook bij gewone restaurants, eethuisjes (rumah makan) en fastfoodketens hoef je geen fooi te geven. Het komt bij dit soort restaurants wel geregeld voor dat er automatisch een ‘service charge‘ wordt gerekend. Het is gangbaar dat je uiteindelijk een prijs betaalt die 21% boven die op de menukaart ligt: 10% belasting (btw) en 11% service charge voor de bediening. Extra fooi hier bovenop is dus niet nodig.
Bij de meest luxe restaurants (vooral in Jakarta en op Bali) wordt soms wel fooi verwacht, ondanks dat er vaak al 21% ‘tax and service‘ op de rekening staat. Een fooi van enkele procenten is hier redelijk.
Als je eten (of iets anders) bij je huis of hotel laat bezorgen wordt een fooi voor de bezorger wel verwacht. Een fooi van bijvoorbeeld 10.000 rupiah (€ 0,60) is redelijk; meer als het een heel grote bestelling is of als je ergens ver buiten de stad of op grote afstand van het restaurant verblijft.
Hotel
■ In het kort: alleen fooi voor de piccolo en andere bedienden zoals voor room service en kleding wassen.
Hotel Ibis Styles in Bandung.
Net als bij restaurants zit er ook bij hotels vaan 21% ‘tax and service‘ bij de prijs in. Het is dan ook niet nodig om bijvoorbeeld de receptionist of de bedienden bij het ontbijt een fooi te geven.
Het is wel gebruikelijk om een fooi te geven aan een piccolo. Een redelijke prijs in een middenklassehotel is ongeveer 5.000 tot 10.000 rupiah (€ 0,30-0,60) per koffer die naar je kamer gebracht wordt, in een vijfsterrenhotel wat meer. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld room service of als een medewerker van het hotel je kleding wast of strijkt.
Verblijf je in bijvoorbeeld een bungalow, villa of privéhuis met een bediende, bewaker of kok, zie hieronder bij ‘huisbediende, bewaker en kok‘.
Taxi
■ In het kort: bij een taxi met meter of via app afronden naar boven; bij een vooraf afgesproken prijs geen fooi nodig.
Een taxi van Pusaka (Blue Bird) in Jakarta.
Taxi’s in de meeste grote steden en toeristische gebieden zoals Bali en Lombok gebruiken een taximeter. Het wordt op prijs gesteld om het eindbedrag naar boven af te ronden. Het is gebruikelijk om extra fooi te geven als er veel file is, want de taximeter loopt veel langzamer als de taxi stilstaat. Ook kun je natuurlijk extra fooi geven voor extra service: hulp met de bagage, onderweg stoppen bij een wegrestaurant, etc. Zie het artikel ‘Een taxi nemen in Indonesië (praktische tips)‘ voor meer informatie.
Buiten de grote steden hebben taxi’s meestal geen taximeter. Spreek in dit geval vooraf een prijs af voor de hele trip. Bovenop die prijs is dan geen fooi nodig. Een kleine fooi voor bijvoorbeeld extra service of comfortabel rijgedrag is natuurlijk wel een optie.
Als je een app zoals Go-Jek, Grab of Uber gebruikt voor het bestellen van een auto- of scooterritje dan wordt de prijs bepaald door de app. Hier geldt hetzelfde als voor taxi’s met meter: een kleine fooi wordt op prijs gesteld. Als je een scootertaxi (ojek) op straat regelt (zonder app) dan spreek je het bedrag vooraf af, en dan is dus geen fooi nodig.
Gids en chauffeur
■ In het kort: voor een chauffeur of gids gewoonlijk tussen 10.000 (voor een uurtje) en 50.000 rupiah (voor een hele dag) fooi. Betalen voor bijvoorbeeld lunch of koffie wordt altijd op prijs gesteld.
Een gids in het nationaal park Komodo.
Als je een auto met chauffeur huurt voor een hele dag of een dagdeel is het gebruikelijk om een fooi te geven. Een redelijk bedrag voor een hele dag (ochtend en middag) is 50.000 rupiah (€ 3). Daarnaast is het gangbaar om te betalen voor de lunch van de chauffeur en/of bijvoorbeeld koffie of een flesje water. Als je zelf bij een duur restaurant gaat eten is het niet raar om de chauffeur wat geld te geven om zelf ergens anders (goedkoper) te gaan eten.
Dezelfde regels gelden als je een (privé)gids hebt voor een hele dag of bijvoorbeeld een bootje huurt. Als je een boot huurt en er is een gids, een stuurman en een bootsjongen, denk dan bijvoorbeeld aan 50.000 rupiah voor de gids, 20.000 rupiah voor de stuurman en 20.000 rupiah voor de bootsjongen.
Bij een korte tour, bijvoorbeeld een gids die in een uurtje een tempel laat zien, zijn kleinere bedragen voldoende. Denk aan 10.000 tot 20.000 rupiah, ook afhankelijk natuurlijk van hoe nuttig en interessant hetgeen is dat de gids vertelt.
Als je onderdeel bent van een grotere tour met meer deelnemers of op een toeristenboot met meer passagiers vaart dan kun je lagere bedragen geven. Bij een gewone lijnboot hoef je helemaal geen fooi te geven.
Massage, spa en kapsalon
■ In het kort: geef een fooi aan iedereen die je helpt, ook de ‘hulpjes’.
Voetmassage op Bali.
In plekken als massagesalons, kapsalons en dergelijke is het gebruikelijk om een fooi te geven aan iedereen die je geholpen heeft. In een kapsalon kan dat bijvoorbeeld zowel de kapper als de haarwasser zijn. Een fooi voor degene die je het meeste helpt (bijvoorbeeld de kapper of de masseuse) kan 10% van het bedrag zijn, terwijl je eventuele anderen een klein biljet van bijvoorbeeld 10.000 rupiah geeft.
De prijzen van massage- en kapsalons verschillen enorm, van zeer luxe salons op Bali waar een knipbeurt meer dan 500.000 rupiah (€ 30) kan kosten, tot simpele buurtkapsalons in de steden waar een volledige behandeling met knippen, wassen en drogen misschien maar 10.000 rupiah (€ 0,60) kost. De hoogte van de fooi beweegt natuurlijk mee.
Parkeerplaats
■ In het kort: een parkeerhulp verwacht altijd een betaling/fooi, tenzij er al een vast bedrag per uur gerekend wordt voor de parkeerplaats.
Bij deze scooterparkeerplaats betaal je een vast bedrag bij de slagboom; er is dan geen fooi nodig.
Als je zelf met de auto of scooter reist en ergens parkeert staat er vaak (zeker in de steden) een ‘parkeerhulp’ (juru parkir) bij de parkeerplaats. Deze geeft aanwijzingen bij het inparkeren, bewaakt de parkeerplaats, en helpt je weer de weg op te komen bij het wegrijden. Het is gebruikelijk om de parkeerhulp na het parkeren een klein bedrag te geven.
Voor het parkeren van een scooter is 1.000 tot 2.000 rupiah (€ 0,06-0,12) vaak voldoende, voor een auto 2.000 tot 5.000 rupiah (€ 0,12-0,30). Als je lang geparkeerd staat, als het moeilijk was om een parkeerplaats te vinden of als de parkeerhulp veel moet helpen (bijvoorbeeld met inparkeren op een smalle plek) dan is een hoger bedrag logisch, tot ongeveer 10.000 rupiah maximaal (€ 0,60). Soms staat op een bord de officiële prijs aangegeven, maar vaak ook niet. Als men wil dat je vooraf betaalt, vraag dan om een betaalbewijs (in het Indonesisch ‘kwitansi‘).
Bij bijvoorbeeld winkelcentra en in parkeergarages betaal je vaak een vast bedrag per uur voor de parkeerplaats. De caissière van de parkeerplaats hoef je geen fooi te geven. Soms staan er in de parkeergarage extra parkeerhulpen die helpen met het vinden van een vrije plaats en inparkeren. Ook hen hoef je geen fooi te geven (vaak staat er zelfs duidelijk aangegeven “no tipping!“) maar een fooi wordt wel op prijs gesteld.
Kruier (porter) voor bagage
■ In het kort: betaal 10.000 rupiah per gedragen koffer. Spreek vooraf een prijs af.
Bagagekruier op luchthaven Soekarno-Hatta bij Jakarta.
De prijs voor een kruier (in Indonesië met het Engelse woord ‘porter‘) op bijvoorbeeld een vliegveld of treinstation is gewoonlijk niet vastgelegd, dus je moet een prijs afspreken (onderhandelen) met de kruier zelf. Een redelijke prijs is ongeveer 10.000 rupiah (€ 0,60) per koffer voor bijvoorbeeld het dragen vanaf de bagageband naar de taxi, of van de parkeerplaats naar de incheckbalie. Of reken ongeveer 50.000 rupiah (€ 3) voor een vol bagagekarretje.
Op het vliegveld kunnen de kruiers ook helpen met het zoeken naar je koffers op de bagageband (aan de hand van de bagagelabels). Een iets hogere prijs is dan redelijk. Het is altijd verstandig om vooraf een prijs af te spreken om niet voor verrassingen te komen te staan.
Op Soekarno-Hatta International Airport bij Jakarta is de service van kruiers sinds 2017 officieel gratis; ze krijgen salaris van de luchthaven. Een kleine fooi wordt natuurlijk op prijs gesteld, al heeft het vliegveld officieel de regel “no tipping“.
Huisbediende, bewaker en kok
■ In het kort: vraag aan de gastheer/-vrouw hoeveel je kunt geven, of geef een percentage van het minimumloon.
Veel rijkere families hebben een (vaak inwonende) hulp in de huishouding.
Als je enkele dagen verblijft in een vakantiehuis/villa, of bij iemand thuis logeert, en er is een huisbediende, bewaker, kok en/of tuinman, dan is het gebruikelijk om aan het eind van je verblijf een fooi te geven. Als je bij bijvoorbeeld een vriend logeert kun je aan hem of haar vragen hoeveel fooi redelijk is. Of kijk anders eens bij het overzicht van de minimumlonen in Indonesië (2018). Als je bijvoorbeeld een week in een huis verblijft is een percentage van 10 tot 20% van het minimumloon redelijk.
Als je langere tijd blijft kun je natuurlijk ook tussendoor een keer bijvoorbeeld wat ‘uang kopi‘ (geld voor koffie) geven, of als je eten bestelt wat extra porties kopen voor de bediende(n).
Politie en ambtenaren
■ In het kort: een fooi (steekpenning) voor een politieagent of ambtenaar is illegaal. Soms wordt het echter wel verwacht.
Een fooi (steekpenning) voor de politie is illegaal, maar wordt soms wel verwacht.
Het is wettelijk verboden om een ‘fooi’ te geven aan een politieagent of een ambtenaar. Toch gebeurt dit in de praktijk wel. Dit is dus eigenlijk geen fooi maar een steekpenning (omkoping).
Onder andere op Bali komt het voor dat de verkeerspolitie buitenlandse toeristen staande houdt die op een scooter rijden. Voor overtredingen zoals rijden zonder helm of door een rood licht wordt dan vaak gedreigd met hoge boetes of inname van rijbewijs of paspoort. Vervolgens komen ze met een ‘ander idee’: het ter plekke betalen van een kleine fooi/steekpenning. Een klein bedrag is dan gewoonlijk voldoende om van verdere problemen af te zijn. Op veel plekken is dan 50.000 rupiah of minder voldoende, op Bali verwacht de politie vaak meer. Let op: dit is natuurlijk illegaal.
Ook ambtenaren (denk aan medewerkers van de immigratiedienst of een kantoor van een nationaal park) verwachten soms een fooi. Ook dit is illegaal en je hoeft dus niets te geven. Als een ambtenaar erop staat een fooi te krijgen is het gewoonlijk voldoende om standvastig te zijn en niets te geven. Al kan een beetje smeergeld natuurlijk helpen om processen makkelijker te maken.
In de Archipel 
Bij het parkeren is het wel zo handig om om een ticket van betaling te vragen. Of om achteraf pas te betalen als er geen kwitanties uitgeschreven worden. Meestal staat duidelijk aangegeven hoeveel het parkeergeld bedraagt…
Bedankt, ik heb de tip van de kwitantie toegevoegd!
Voor het rijden zonder rijbewijs op een scooter of het niet dragen van een helm, kortom kleine overtredingen op Bali, is 50.000 al jaren niet genoeg meer. 150.000 komt eerder. En als je de pech hebt om meerdere keren per dag aangehouden te worden kan het aardig oplopen.
Inderdaad, zoals bovenaan het artikel staat wordt op Bali in veel gevallen meer fooi (of smeergeld) verwacht, doordat men de buitenlandse toeristen zo gewend is. Bij het stukje over de politie heb ik dat nu ook nog een keer benadrukt. Bedankt!