De Indonesische president Joko Widodo heeft vandaag bekendgemaakt dat de provincie Oost-Kalimantan gekozen is als locatie voor de nieuwe hoofdstad van Indonesië. De bouw van de nieuwe hoofdstad zou in 2020 moeten beginnen, en de verhuizing zou van start gaan in 2024.
Jakarta
De huidige hoofdstad van Indonesië is Jakarta. Deze stad werd al vroeg in de 17e eeuw, onder de naam Batavia, het hoofdkwartier van de VOC. Daarna was het de hoofdstad van de kolonie Nederlands-Indië tot de Indonesische onafhankelijkheid in 1945. Tijdens de onafhankelijkheidsoorlog tussen 1945 en 1949 is de hoofdstad enkele keren verhuisd, maar sinds de soevereiniteitsoverdracht in 1949 is de stad Jakarta (toen nog gespeld Djakarta) de hoofdstad van de Indonesische republiek.
De stad Jakarta is enorm snel gegroeid. Al tijdens de koloniale tijd groeide de oude stad van Batavia uit zijn voegen, en werden nieuwe voorsteden gebouwd zoals Weltevreden (het huidige centrum van Jakarta). Na de onafhankelijkheid is de groei nog veel sneller gegaan. In 1945 had de stad ongeveer 600.000 inwoners, in 1960 al zo’n 3 miljoen en inmiddels meer dan 10 miljoen! Dat is nog maar alleen binnen de Speciale Hoofdstedelijke Regio (DKI Jakarta); de metropoolregio ‘Jabodetabek‘ inclusief voorsteden heeft zo’n 35 miljoen inwoners.
De enorme groei van de bevolking is niet hand in hand gegaan met de ontwikkeling van de infrastructuur. De wegen kunnen het grote aantal auto’s en scooters niet aan, waardoor Jakarta een van de meest verstopte steden ter wereld is. Tegelijkertijd is het openbaar vervoer te weinig ontwikkeld. Zo is bijvoorbeeld pas dit jaar de eerste metrolijn van de stad geopend.
Door grondwateronttrekking daalt de bodem van de stad Jakarta langzamerhand. Een groot deel van de stad ligt inmiddels onder zeeniveau, en gecombineerd met de stijgende zeespiegel zorgt dit voor meer en meer problemen. Overstromingen worden verergerd doordat sloppenwijken oprukken op de rivieroevers, waardoor er geen ‘ruimte voor de rivier’ is.
Al deze problemen hebben van tijd tot tijd gezorgd voor het opleven van de discussie over het verplaatsen van de hoofdstad. Het verplaatsen van de hoofdstad zou in elk geval zorgen voor het verplaatsen van honderdduizenden mensen (ambtenaren en hun families), waardoor de druk op Jakarta verlicht zou worden.
Verplaatsing van de hoofdstad
Al decennia wordt er vanwege de problemen in Jakarta nagedacht over de verplaatsing van de Indonesische hoofdstad. Zie het artikel ‘Zoektocht naar een nieuwe hoofdstad‘ voor een overzicht van deze discussies. Ook de huidige president Joko Widodo (Jokowi) is sinds 2017 bezig met het maken van plannen voor zo’n verhuizing.
Naast de problemen van Jakarta is een andere reden voor een mogelijke verplaatsing van de hoofdstad om de economische ontwikkeling ook op andere plekken te laten terechtkomen. Jakarta, en het eiland Java in het algemeen, vormen het centrum van de Indonesische economie, en veel gebieden op andere eilanden blijven achter. De ontwikkeling van een nieuwe hoofdstad op zo’n eiland zou de economie enorm ten goede moeten komen.
De belangrijkste criteria voor de locatie van een nieuwe hoofdstad waren daarom:
- Stabiele natuurlijke omgeving: kleine kans op natuurrampen zoals aardbevingen, vulkaanuitbarstingen, overstromingen, aardverschuivingen en rookoverlast door bosbranden.
- Beschikbaarheid van veel vrij land dat in handen is van de staat (“free and clear“).
- Buiten het eiland Java, omdat het daar al te druk is en de economie al meer ontwikkeld is dan op andere eilanden. De nieuwe hoofdstad kan een nieuw centrum van economische activiteit worden en de lokale economie versterken.
Op basis van deze criteria werd al lange tijd gesproken over het eiland Kalimantan (Borneo). Dit eiland heeft geen vulkanen en nauwelijks aardbevingen, en het is dunbevolkt en heeft dus genoeg ruimte. Daarnaast is een voordeel dat het redelijk centraal in het land gelegen is, tussen Sumatra in het uiterste westen en Papoea in het uiterste oosten. Mogelijke steden op Kalimantan die genoemd werden als nieuwe hoofdstad waren Palangkaraya (Midden-Kalimantan) en Banjarmasin (Zuid-Kalimantan), en ook werd er gesproken over de bouw van een geheel nieuwe hoofdstad ‘Kota Merdeka’ in Midden-Kalimantan of een nieuwe stad tussen Balikpapan en Samarinda (Oost-Kalimantan). Op deze laatste locatie is uiteindelijk de keuze gevallen.
Nieuwe hoofdstad in Oost-Kalimantan
Op maandag 26 augustus 2019 heeft Jokowi de knoop doorgehakt. Eerder dit jaar werd hij herkozen als president voor zijn tweede termijn, en door nu deze keuze te maken vermijdt hij de kans dat een nieuwe hoofdstad een verkiezingsthema zou worden.
De gekozen locatie is in de provincie Oost-Kalimantan, om precies te zijn rond de grens van de regentschappen Pemajam Paser Utara en Kutai Kartanegara. In zijn toespraak gaf Jokowi aan dat aan deze keuze studies ten grondslag liggen met betrekking tot de veiligheid, het lokale milieu, de economie, demografie, sociaal-politiek en defensie. Volgens de eerste berekeningen van het ministerie van nationale ontwikkeling worden de kosten voor de nieuwe hoofdstad geraamd op 486 biljoen rupiah (€ 31 miljard).
Ook gaf Jokowi aan dat ambtenaren in nauw contact staan met andere landen die hun hoofdstad verplaatst hebben, om te kunnen leren van hun ervaringen en eventuele fouten. Voorbeelden van landen die hun hoofdstad verplaatst hebben, of een geheel nieuwe hoofdstad gebouwd hebben, zijn Brazilië (Brasilia), Myanmar (Naypyidaw) en Australië (Canberra). Maleisië heeft ook ervaring aangezien dit land het regeringscentrum heeft verplaatst naar Putrajaya, terwijl Kuala Lumpur nog wel de officiële hoofdstad is.
De nu gekozen locatie is op de grens van de regentschappen Penajam Paser Utara en Kutai Kartanegara, beide gelegen in de provincie Oost-Kalimantan. Dit gebied ligt zo’n 50 km ten zuiden van provinciehoofdstad Samarinda, en zo’n 50 km ten noorden van de belangrijke olie- en havenstad Balikpapan.
Het gekozen gebied staat ook wel bekend onder de naam ‘Bukit Soeharto’ (de heuvel van Soeharto). Omdat het dus genoemd is naar de voormalige autoritaire president (of dictator) Soeharto is het onwaarschijnlijk dat de nieuwe hoofdstad dit als naam krijgt.
Het voorziene gebied voor de nieuwe hoofdstad is vrij dunbevolkt en vooral bekend van de doorgaande weg tussen de twee steden Samarinda en Balikpapan. In het gebied zijn verschillende kolenmijnen. Verder is er ook bosgebied, maar er zijn vooral ook uitgestrekte plantages, zoals palmolie- en rubberplantages.
De voorbereidingen voor de verhuizing van de hoofdstad zullen nu op volle kracht van start gaan. De eerste bouwwerkzaamheden in Oost-Kalimantan worden volgend jaar al verwacht, en de verhuizing zou in 2024 moeten beginnen.
In de Archipel 
Ik heb daar 20 jaar geleden gebouwd